Kazimierz Dejmek urodził się 17 maja 1924 roku w Kowlu (obecnie na terenie Ukrainy). W czasie II wojny światowej był żołnierzem Batalionów Chłopskich. Debiutował 2 listopada 1944 roku rolą Jaśka we fragmentach Wesela Wyspiańskiego w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej. W sezonie 1945/1946 był aktorem Państwowego Teatru Dolnośląskiego w Jeleniej Górze, gdzie zagrał Papkina w Zemście Fredry (Wacława grał Adam Hanuszkiewicz). Po tej roli Leon Schiller zaangażował aktora do Teatru Wojska Polskiego w Łodzi – Dejmek zagrał w Krakowiakach i góralach Bogusławskiego (1946), Celestynie de Rojasa (1947), Na dnie Gorkiego (1949). Wszystkie te przedstawienia reżyserował Schiller, który stał się jego mistrzem.

Pierwszy teatr socrealistyczny

W 1949 roku Dejmek wraz z kolegami aktorami współtworzył Teatr Nowy w Łodzi. Wkrótce został jego dyrektorem i kierownikiem artystycznym (1952–1961). Pierwszą premierą teatru była, przygotowana zespołowo, czeska sztuka socrealistyczna Brygada szlifierza Karhana Vaška Kani. W 1951 roku Dejmek zadebiutował jako reżyser Poematem pedagogicznym Makarenki. Szybko jednak zaczął dostrzegać wypaczenia systemu i Teatr Nowy stanął na czele teatralnej odwilży. Twórca wyreżyserował wówczas m.in. Łaźnię Majakowskiego (1954), Święto Winkelrieda Andrzejewskiego i Zagórskiego (1956), Ciemności kryją ziemię Andrzejewskiego (1957).

Staropolszczyzna

Kazimierz Dejmek był nie tylko reżyserem widowisk politycznie zaangażowanych, odkrył też dla współczesnej sceny repertuar staropolski. Jako pierwszy – w takim wymiarze i z tak ogromnym sukcesem – wystawił Żywot Józefa Reja (1958) oraz Historyę o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka (1961). W Teatrze Narodowym zrealizował nowe wersje Historyi i Żywotu Józefa. Sukces tych przedstawień uczynił je „towarem eksportowym”, chętnie zapraszanym na pokazy w całej Europie.

Żywot Józefa Mikołaja Reja w reżyserii Kazimierza Dejmka, premiera w Teatrze Narodowym 3 kwietnia 1965. Michał Gazda, Lech Ordon, Zbigniew Kryński (Bracia Józefowi), Kazimierz Opaliński (Jakub, ociec Józefów), Barbara Rachwalska (Rachel, matka), Jan Kobuszewski, Adam Mularczyk, Bogdan Baer (Bracia Józefowi).
Fot. Franciszek Myszkowski / Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego

Scena narodowa

Na fali tych triumfów, w 1962 roku objął stanowisko dyrektora i kierownika artystycznego Teatru Narodowego w Warszawie. Wiele trudu włożył w tworzenie sceny o wyjątkowym statusie i odpowiadającym duchowi czasu charakterze. W gmachu przy placu Teatralnym budował „żelazny repertuar” dramatu rodzimego i klasyki powszechnej, nie stroniąc od podejmujących trudne tematy dramatów współczesnych. Rozpiętość jego zainteresowań sięgała od dramatów staropolskich, przez Barbarę Radziwiłłównę Felińskiego, Słowo o Jakubie Szeli Jasieńskiego (1962), Agamemnona Ajschylosa, Elektrę Eurypidesa, Żaby Arystofanesa (1963), Kordiana Słowackiego (1965, 1967), Namiestnika Hochhutha (1966), po Dziady Mickiewicza (1967) i Ciężkie czasy Bałuckiego (1968).
Konsekwentne działania Dejmka budziły coraz większy sprzeciw władz. Zdjęcie z afisza Dziadów Mickiewicza uruchomiło serię zdarzeń, które do historii przeszły pod nazwą Marca 1968. W efekcie afery Dziadów Dejmek został usunięty z PZPR i pozbawiony funkcji dyrektora Teatru Narodowego, a samo przedstawienie stało się bodaj największą legendą w dziejach Narodowej Sceny.

Dziady Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka, premiera w Teatrze Narodowym 25 listopada 1967. Scena zbiorowa, centralnie: Gustaw Holoubek (Gustaw-Konrad).
Fot. Franciszek Myszkowski / Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego

Lata późniejsze

W latach 1969–1974 przebywał na półemigracji i nieustannie reżyserował na najlepszych scenach europejskich (Burgtheater w Wiedniu, National Teatret w Oslo, Piccolo Teatro w Mediolanie, Schauspielhaus w Düsseldorfie). W latach 1974–1979 po raz drugi został dyrektorem Teatru Nowego w Łodzi, gdzie z powodzeniem reżyserował  sztuki Witolda Gombrowicza i Sławomira Mrożka.

Na fali karnawału „Solidarności” w 1981 roku otrzymał funkcję dyrektora Teatru Polskiego w Warszawie. W trakcie stanu wojennego jego teatr zgromadził znakomity zespół aktorski (m.in. Gustaw Holoubek, Tadeusz Łomnicki, Halina Mikołajska). Dejmek kontynuował swoją linię programową – wystawiając staropolszczyznę, sztuki Aleksandra Fredry, Stanisława Wyspiańskiego. Szeroko otworzył się też na polską dramaturgię współczesną: Sławomira Mrożka (osiem premier w ciągu dekady), Ireneusza Iredyńskiego czy Wiesława Myśliwskiego (prapremiera Drzewa, 1988).

Po roku 1989

W III RP Kazimierz Dejmek zaangażował się politycznie – w latach 1993–1997 był posłem na Sejm z list PSL. W czasie rządów Waldemara Pawlaka i Józefa Oleksego sprawował funkcję ministra kultury i sztuki (1993–1996). Jako minister istotnie przyczynił się do przyspieszenia i ukończenia odbudowy Teatru Narodowego.
Po latach powrócił również do Teatru Narodowego jako reżyser – na zaproszenie dyrektora Jerzego Grzegorzewskiego wystawił Dialogus de Passione (1998) i przygotował prapremierę Requiem dla gospodyni Myśliwskiego (2000).

W 2001 roku wyreżyserował polską prapremierę Snu pluskwy Słobodzianka w Teatrze Nowym w Łodzi i wkrótce – już po raz trzeci – został dyrektorem tego teatru (od sezonu 2002/2003). Zmarł 31 grudnia 2002 roku w Warszawie, na miesiąc przed przygotowywaną przez niego na łódzkiej scenie premierą Hamleta Shakespeare’a.

Od 14 stycznia 2008 roku Teatr Nowy w Łodzi nosi imię Kazimierza Dejmka.

Dialogus de Passione abo Żałosna tragedyja o Męce Jezusa w reżyserii Kazimierza Dejmka, premiera w Teatrze Narodowym 28 listopada 1998. Teresa Budzisz-Krzyżanowska (Maryja), Olgierd Łukaszewicz (Ewanjelista abo Prologus). Fot. Wojciech Plewiński / Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego