Jan Englert

Aktor, reżyser, pedagog, profesor Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, dyrektor teatru.
Absolwent warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza (1964). Od 1997 roku w zespole Teatru Narodowego. Od 2003 roku pełni funkcję dyrektora artystycznego Teatru Narodowego.

Aktor warszawskich teatrów: Polskiego (1964–1969, 1981–1994), Współczesnego (1969–1981). Zagrał w przedstawieniach Erwina Axera (Leon w Matce; Banco w Macbecie Ionesco, 1972; Pierwszy w Rzeczy listopadowej Brylla, 1975), Jerzego Kreczmara (Mesa w Punkcie przecięcia Claudela, 1973; Gustaw w Dziadach kowieńskich Mickiewicza, 1978), Kazimierza Dejmka (Konrad w Wyzwoleniu, 1982; Pan Młody w Weselu Wyspiańskiego, 1984; w sztukach Mrożka: rola tytułowa w Vatzlavie, 1982, Nieud w Letnim dniu, 1984, Moris w Kontrakcie; Bartodziej w Portrecie, 1987; także Chlestakow w Rewizorze Gogola, 1989), Andrzeja Łapickiego (Gustaw w Ślubach panieńskich Fredry, 1984), Tadeusza Minca (Henryk w Ślubie Gombrowicza, 1991), Macieja Prusa (tytułowa rola w Ryszardzie III Shakespeare’a, 1993), Pawła Passiniego (Ojciec Hamleta w Hamlecie 44 Fertacz i Pałygi, 2008), Grzegorza Jarzyny (Paolo w przedstawieniu T.E.O.R.E.M.A.T. wg Pasoliniego, 2009), Jerzego Jarockiego (Eugeniusz w Tangu Mrożka, 2009), Krystyny Jandy (Péter Kádár w Przygodzie Máraiego, 2010), Macieja Wojtyszki (Witold Gombrowicz w Dowodzie na istnienie drugiego Wojtyszki, 2014, rola tytułowa w Baronie Münchhausenie dla dorosłych Wojtyszki, 2022), Adama Sajnuka (Sir w Garderobianym Harwooda, 2016), Grzegorza Wiśniewskiego (Wiktor w Sonacie jesiennej Bergmana, 2020).

Wyreżyserował m.in.: Matkę (1984), Bezimienne dzieło (1987, 2013) i Onych (1989) Witkacego, Śluby panieńskie Fredry (2007) i Fredraszki według Fredry (2014), Iwanowa Czechowa (2008), Księżniczkę na opak wywróconą Calderóna (2010), Udrękę życia Levina (2011), Kordiana Słowackiego (2015), Trzy siostry Czechowa (2021), Mizantropa Molière’a (2022), Fredro. Rok Jubileuszowy (2023); w Teatrze Telewizji: Miesiąc na wsi Turgieniewa (1993), Kordiana (1994) i Beatryks Cenci (2001) Słowackiego, Iwanowa Czechowa (1995), Dziady Mickiewicza (1997), Przygodę Máraiego (2014), Męża i żonę Fredry (2016), Spiskowców Conrada Korzeniowskiego (2017), Lato Rittnera (2018), Kwiaty polskie. Fragmenty wg Tuwima (2018), W małym dworku Witkacego (2019).

Zagrał m.in. w filmach: Andrzeja Wajdy – Kanał (1956), Katyń (2007), Tatarak (2009); Kazimierza Kutza – Sól ziemi czarnej (1969), Perła w koronie (1971); Janusza Zaorskiego –Baryton (1984); Filipa Bajona – Magnat (1986), a także w serialach: Janusza Morgensterna –Kolumbowie (1970), Polskie drogi (1977); Jerzego Antczaka – Noce i dnie (1975); Ryszarda Bera – Lalka (1977); Jana Łomnickiego –Dom (1980).

Profesor warszawskiej Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza (dawniej Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna). Pełnił w niej funkcję dziekana wydziału aktorskiego (1981–1987) i rektora (1987–1993, 1996–2002). Za jego kadencji odbudowano Teatr Szkolny Collegium Nobilium i powołano Międzynarodowy Festiwal Szkół Teatralnych. W 2001 roku otrzymał tytuł honorowego profesora Rosyjskiej Akademii Sztuki Teatralnej w Moskwie.

Laureat Złotej Maski dla najpopularniejszego aktora (1971), a także Złotego Ekranu za najlepsze role męskie: Zygmunta w Kolumbach Janusza Morgensterna oraz role w przedstawieniach Teatru Telewizji – Bilewicza w Małej ankiecie Karvasa w reżyserii Jana Łomnickiego i Zbyszka w Moralności pani Dulskiej Zapolskiej w reżyserii Józefa Słotwińskiego (1978). Wyróżniony tytułem „Gwiazdy Filmowego Sezonu” na 5. Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie (1973) oraz nagrodą za rolę Ricarda Heredii w bułgarskim filmie Dusze stracone Wyło Radewa na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Medycznych i Czerwonego Krzyża w Warnie (1975). Zdobywca Super Wiktora (1999).

Wyróżniony nagrodami Kaliskich Spotkań Teatralnych – nagrodą za rolę Michaja Gruji w Największej świętości Drucego w reżyserii Macieja Englerta w Teatrze Współczesnym w Warszawie (1978), nagrodą specjalną dla wykonawców i realizatorów przedstawienia Kochajmy się!... wg Pana Tadeusza Mickiewicza (1991; reżyseria oraz role Sędziego, Hrabiego), Grand Prix za rolę tytułową w Ryszardzie III Shakespeare’a w reżyserii Macieja Prusa w Teatrze Polskim w Warszawie (1994). Za tę rolę otrzymał również tytuł laureata ogólnopolskiego rankingu teatralnego programu III Polskiego Radia.

Laureat nagród na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu za role stworzone w Teatrze Polskim w Warszawie. W 1984 roku otrzymał nagrodę za kreację Nieuda w Letnim dniu Mrożka w reżyserii Kazimierza Dejmka, w 1987 roku został uhonorowany za role Morisa w Kontrakcie Mrożka w reżyserii Dejmka i Piotra M. w przedstawieniu Ołtarz wzniesiony sobie Iredyńskiego w inscenizacji Jana Bratkowskiego, w 1988 otrzymał nagrodę główną za rolę Bartodzieja w Portrecie Mrożka w reżyserii Dejmka.

Wyróżniony nagrodami Opolskich Konfrontacji Teatralnych – nagrodą za rolę Gustawa w Ślubach panieńskich Fredry w reżyserii Andrzeja Łapickiego w Teatrze Polskim w Warszawie (1985), nagrodą za rolę Kaliksta Bałandaszka w Onych Witkacego w reżyserii Rudolfa Zioły w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1993). Laureat nagrody prezydenta miasta Warszawy za rolę Chlestakowa w Rewizorze Gogola w reżyserii Kazimierza Dejmka w Teatrze Polskim w Warszawie (1989) oraz Nagrody im. Aleksandra Zelwerowicza za rolę tytułową w Ryszardzie III Shakespeare’a w reżyserii Macieja Prusa w Teatrze Polskim w Warszawie (1994).

Laureat nagrody za rolę Marka Antoniusza w Juliuszu Cezarze Shakespeare’a w reżyserii Macieja Prusa w Teatrze Polskim w Warszawie na Festiwalu Szekspirowskim w Gdańsku (1997), podczas 23. Wrocławskich Spotkań Teatrów Jednego Aktora uhonorowany Nagrodą im. Lidii Zamkow i Leszka Herdegena oraz prywatną nagrodą rodziny Gerasów „Grand Prix Geras” za monodram Św. Mikołaj McPhersona w reżyserii Agnieszki Glińskiej w Teatrze Ateneum w Warszawie (1999). W 2001 roku wyróżniony tytułem Najprzyjemniejszego Aktora 7. Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuk Przyjemnych w Łodzi, za rolę Arnolfa w Szkole żon Molière‘a we własnej reżyserii. Przedstawienie zostało uznane Najprzyjemniejszym Spektaklem. W 2006 roku Bezimienne dzieło w reżyserii Jana Englerta w Akademii Teatralnej w Warszawie otrzymało nagrodę dla najlepszego spektaklu 24. Festiwalu Szkół Teatralnych w Łodzi.

Uhonorowany Wielką Nagrodą Aktorską za rolę Paola w przedstawieniu T.E.O.R.E.M.A.T  wg Pasoliniego w reżyserii Grzegorza Jarzyny w TR Warszawa w 5. Ogólnopolskim Konkursie na Teatralną Inscenizację Dawnych Dzieł Literatury Europejskiej (2010), Nagrodą im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii „Teatr” za wystawienie Udręki życia Levina w Teatrze Narodowym (2012), a także nagrodami Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” w Sopocie (od 2021 – w Zamościu): Grand Prix za reżyserię Juliusza Cezara Shakespeare’a (2006), Grand Prix za rolę Eugeniusza w Tangu Mrożka w reżyserii Jerzego Jarockiego (2013), Nagrodą Honorową im. Krzysztofa Zaleskiego za: „twórczość odrzucającą stereotypy i łatwe nowinki, umocowaną w pamięci i historii, dotyczącą problemów współczesności” (2014), Grand Prix za rolę Georges’a Mélièsa w słuchowisku Podróż na księżyc Moniki Milewskiej w reżyserii Anny Wieczur-Bluszcz (2015), nagrodą za najlepszą reżyserię, za reżyserię Męża i żony Aleksandra Fredry (2016), nagrodą za twórczą realizację telewizyjną teatralnego przedstawienia Śluby panieńskie Fredry (2017), nagrodą za reżyserię Spiskowców Conrada Korzeniowskiego (2018), Wielką Nagrodą Festiwalu za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Teatrze Telewizji Polskiej (2019), nagrodą za najlepszą rolę męską, za rolę Diapanazego Nibka w przedstawieniu W małym dworku Stanisława Ignacego Witkiewicza we własnej reżyserii (2021). Laureat Nagrody Specjalnej im. Stefana Treugutta za całokształt dorobku dla Teatru Telewizji (2019).

Zdobywca nagrody „Vox populi” – tytułu mistrza mowy polskiej w 4. Konkursie „Mistrz Mowy Polskiej” (2004).

Uhonorowany nagrodą ministra kultury i sztuki II stopnia za wybitne kreacje aktorskie (1989), Nagrodą im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za osiągnięcia aktorskie i reżyserskie oraz konsekwentne budowanie modelu Teatru Narodowego (2008). Laureat nagrody GUSTAW przyznawanej przez ZASP – Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru, Filmu, Radia i Telewizji za szczególne zasługi dla środowiska teatralnego (2014) oraz Nagrody im. Zygmunta Hübnera „Człowiek Teatru 2015” (2015). Wyróżniony Nagrodą Specjalną miesięcznika „Teatr” za: „nadanie wyjątkowego kształtu obchodom 250. rocznicy powstania sceny narodowej w Polsce, o czym świadczą znakomite premiery z udziałem całego zespołu: Kordian Juliusza Słowackiego w jego reżyserii, Dziady Adama Mickiewicza w interpretacji Eimuntasa Nekrošiusa i PAN TADEUSZ – wszystkie słowa Mickiewicza w reżyserii Piotra Cieplaka, a także rocznicowe wydanie serii świetnych monografii poświęconych dziejom Teatru Narodowego w Warszawie” (2016). Wyróżniony Złotym Aniołem, nagrodą za całokształt twórczości 15. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Tofifest w Toruniu (2017). Laureat Splendora Splendorów im. Krzysztofa Zaleskiego, nagrody specjalnej Teatru Polskiego Radia dla wybitnych postaci kultury (2017) oraz Dorocznej Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za całokształt twórczości (2018). Zdobywca nagrody „Ikona Polskiego Kina” na 7. Kołobrzeskim Festiwalu Filmowym „Suspense Film Festival” (2018). Wyróżniony przez prezydenta Bułgarii Plakietą Honorową „Świętych Cyryla i Metodego” (2019), tytułem doctora honoris causa Państwowej Akademii Sztuki Teatralnej i Filmowej (NATFIZ) w Sofii (2019) oraz nagrodą „Złota lipa” za wybitny wkład w rozwój kinematografii na 7. Międzynarodowym Festiwalu Nowego Kina Europejskiego „Złota lipa” w Starej Zagorze (2019). Wyróżniony Statuetką Złotego Hipolita dla Wybitnej Osobistości Pracy Organicznej (2019).

Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1977), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1988), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2001) i Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2005).


Realizacje w Teatrze Narodowym:

Szkoła żon, Molière, 2000; reżyseria
Dożywocie, Aleksander Fredro, 2001; reżyseria
Kurka Wodna, Stanisław Ignacy Witkiewicz, 2002; reżyseria
Władza (prapremiera polska), Nick Dear, 2005; reżyseria
Śluby panieńskie, Aleksander Fredro, 2007; reżyseria
Iwanow, Anton Czechow, 2008; reżyseria
Księżniczka na opak wywrócona, Pedro Calderón de la Barca / Jarosław Marek Rymkiewicz, 2010; reżyseria
Udręka życia, Hanoch Levin, 2011; reżyseria
Bezimienne dzieło, Stanisław Ignacy Witkiewicz, 2013; reżyseria
Fredraszki, Aleksander Fredro, 2014; scenariusz (wspólnie z Tomaszem Kubikowskim), reżyseria
Kordian, Juliusz Słowacki, 2015; opracowanie tekstu, reżyseria
Trzy siostry, Anton Czechow, 2021; reżyseria
Mizantrop, Molière, 2022; reżyseria
Fredro. Rok Jubileuszowy, 2023; scenariusz (wspólnie z Tomaszem Kubikowskim i Wojciechem Majcherkiem), reżyseria

Role w Teatrze Narodowym:

GENERAŁ JÓZEF CHŁOPICKI, Noc listopadowa. Sceny dramatyczne, Stanisław Wyspiański, reż. Jerzy Grzegorzewski, 1997
LIR, Król Lir, William Shakespeare, reż. Maciej Prus, 1998
OJCIEC, Kartoteka, Tadeusz Różewicz, reż. Kazimierz Kutz, 1999
ARNOLF, Szkoła żon, Molière, reż. Jan Englert, 2000
LEONID GAJEW, Wiśniowy sad, Anton Czechow, reż. Maciej Prus, 2000
GENERAŁ JÓZEF CHŁOPICKI, Noc listopadowa. Sceny dramatyczne (nowa wersja), Stanisław Wyspiański, reż. Jerzy Grzegorzewski, 2000
ŁATKA, Dożywocie, Aleksander Fredro, reż. Jan Englert, 2001
HRABIA HENRYK, Nie-Boska komedia, Zygmunt Krasiński, reż. Jerzy Grzegorzewski, 2002
KRÓL-MAKBET, Hamlet Stanisława Wyspiańskiego, Stanisław Wyspiański, reż. Jerzy Grzegorzewski, 2003
R, Duszyczka (prapremiera), Tadeusz Różewicz, reż. Jerzy Grzegorzewski, 2004
WITOLD III / CESARZ, Błądzenie (prapremiera), według Witolda Gombrowicza, reż. Jerzy Jarocki, 2004
MISTRZ SINOBRODY, On. Drugi Powrót Odysa (prapremiera), (On, Antonina Grzegorzewska; Drugi Powrót Odysa, Jerzy Grzegorzewski), reż. Jerzy Grzegorzewski, 2005
TEZEUSZ, Fedra, według tekstów Eurypidesa, Seneki, Pera Olova Enquista, Istvána Tasnádiego..., reż. Maja Kleczewska, 2006
RADOST, Śluby panieńskie, Aleksander Fredro, reż. Jan Englert, 2007
JAKUB ROUX, Marat/Sade, Peter Weiss, reż. Maja Kleczewska, 2009
EUGENIUSZ, Tango, Sławomir Mrożek, reż. Jerzy Jarocki, 2009
DOKTOR JOHN SEWARD, Nosferatu, spektakl inspirowany powieścią Brama Stokera Dracula, reż. Grzegorz Jarzyna, 2011 (koprodukcja z TR Warszawa)
WITOLD GOMBROWICZ, Dowód na istnienie drugiego (prapremiera), Maciej Wojtyszko, reż. Maciej Wojtyszko, 2014
ROLE, Fredraszki, Aleksander Fredro, reż. Jan Englert, 2014
ROLE, PAN TADEUSZ – wszystkie słowa (inscenizowane czytanie), Adam Mickiewicz, reż. Piotr Cieplak (udział w czytaniu Księgi I Gospodarstwo, Księgi II Zamek, Księgi V Kłótnia, Księgi VI Zaścianek, Księgi VII Rada, Księgi XI Rok 1812 oraz Księgi XII Kochajmy się), 2015/2016
NARRATOR, PAN TADEUSZ – wszystkie słowa, inscenizacja dwunastu ksiąg Pana Tadeusza w sześć dni, Adam Mickiewicz, reż. Piotr Cieplak, 20–25 maja 2016
SIR, Garderobiany, Ronald Harwood, reż. Adam Sajnuk, 2016
ROLE, Erwin Axer. Ćwiczenia pamięci (czytanie), reż. Agnieszka Glińska, 2017 (udział w czytaniu w dniu 19 listopada 2017, w ramach obchodów 100-lecia urodzin Erwina Axera)
WIKTOR, Sonata jesienna, Ingmar Bergman, reż. Grzegorz Wiśniewski, 2020
BARON KAROL HIERONIM FRYDERYK VON MÜNCHHAUSEN, Baron Münchhausen dla dorosłych (prapremiera), Maciej Wojtyszko, reż. Maciej Wojtyszko, 2022
ROLE, Fredro. Rok Jubileuszowy, reż. Jan Englert, 2023
LEAR, KRÓL BRYTANII, Król Lear, William Shakespeare, reż. Grzegorz Wiśniewski, 2024