Czytelnia

Dzieje premiery „Uciekła mi przepióreczka”




27 lutego 1925 roku odbyła się w Teatrze Narodowym prapremiera komedii Stefana Żeromskiego Uciekła mi przepióreczka w reżyserii Juliusza Osterwy, wybitnego aktora i reżysera, założyciela (wraz z Mieczysławem Limanowskim) teatru-laboratorium pod nazwą „Reduta”.

Stefan Żeromski i Juliusz Osterwa przeglądają egzemplarz sztuki „Uciekła mi przepióreczka”


Premiera, początkowo planowana na otwarcie sceny narodowej, stała się wielkim wydarzeniem – jak podaje Stanisław Marczak-Oborski – „najgłośniejszą prezentacją polskiego autora współczesnego w całym dwudziestoleciu międzywojennym”, która przeszła „nie tylko do historii, ale i do legendy teatru”.
Przedstawienie zagrano 60 razy. Owacja zgotowana autorowi na premierze świadczyła o tym, że jej uczestnicy byli świadomi wagi wydarzenia, w którym uczestniczyli.



 Na zdjęciu: Stefan Żeromski, Juliusz Osterwa, Maria Malanowicz podczas przeglądania sztuki Uciekła mi przepióreczka, 1924. Biblioteka Narodowa


Uciekła mi przepióreczka
jest historią społecznika, organizatora kursów dla nauczycieli, docenta Przełęckiego, który pokochał z wzajemnością zamężną wiejską nauczycielkę, Dorotę Smugoniową. Jednocześnie jego program społecznikowski zależy od wsparcia ze strony zakochanej w nim księżniczki Sieniawianki, która nie szczędzi darów na rzecz kursu. Dla dobra sprawy i ukochanej kobiety Przełęcki grzebie swe szczęście i sławę – udaje mu się sprowokować uniwersyteckich profesorów oraz księżniczkę do dalszego organizowania kursów.

„Czytając po raz drugi i wczytując się – doznałem uczucia niepokojąco-wzruszającego. Ach, Panie Stefanie. Czym, jak okażę, jak wyrażę swoją miłość do Pana i wdzięczność za to, co Pan napisał. Zostanie w naszym żelaznym repertuarze. Perła nasza najdroższa.  Nie powiem nic, nie będę zapowiadał nic. Proszę mi zostawić swobodę obsady. (…) Pragnę obsadzić tak i pokazać tak, żeby nie patrzono jak na sztukę teatralną – ale żeby widziano i wdychano w siebie, i raz na zawsze zapamiętano, i ciągle sobie przypominano” – pisał przed premierą Osterwa w liście do Stefana Żeromskiego.

Na zdjęciu: Stefan Żeromski i Juliusz Osterwa przy omawianiu tekstu sztuki Uciekła mi przepióreczka ,1924. Biblioteka Narodowa


Premiera Przepióreczki przygotowywana była nowatorską wówczas metodą zespołową, uchodzi za najbardziej „redutowe” ze wszystkich inscenizacji, jakie zostały zrealizowane za dyrekcji Osterwy w Teatrze Narodowym i za jedno z jego największych osiągnięć jako aktora i reżysera.
W przedstawieniu znalazły się dwie wielkie role – Osterwy jako Przełęckiego i Stefana Jaracza jako Smugonia, „przy czym niektórzy recenzenci temu ostatniemu przyznawali pierwszeństwo”. Dariusz Kosiński podkreśla, że rola Przełęckiego w Przepióreczce była napisana specjalnie dla Osterwy.

Juliusz Osterwa jako Przełęcki, 1925. Biblioteka Narodowa. 
Obsada przedstawienia Uciekła mi przepióreczka (1925). Instytu Sztuki PAN.
Stefan Jaracz jako Smugoń, 1925. Biblioteka Narodowa 

W Redutowej, wyjątkowej w Teatrze Narodowym zespołowości, znakomita była cała obsada, same gwiazdy: Józef Kotarbiński, Józef Chmieliński, Ludwik Solski, Antoni Bednarczyk, Józef Śliwicki, Antoni Różański, Tekla Trapszo-Krywultowa oraz debiutująca w Warszawie Maria Niedzielska. „To się nazywa obsada, co?” – podsumował swoją recenzję Boy.

W czasie prób w Teatrze Narodowym Juliusz Osterwa stosował Redutowy sposób pracy. Nie obyło się bez pewnych kłopotów.
Grono profesorskie było grane przez nestorów, m.in. Ludwika Solskiego czy Józefa Śliwickiego. Doświadczeni aktorzy po pięciu miesiącach prób nad przedstawieniem zaczęli buntować się przeciw przedłużającej się pracy nad Przepióreczką.
„Mistrzowie oświadczają, że chętnie wrócą do »szkółki Juliusza«, ale dopiero w tydzień przed premierą”.


Na zdjęciu: zespół po prapremierze komedii Uciekła mi przepióreczka Stefana Żeromskiego w reżyserii Juliusza Osterwy, 1925. Muzeum Teatralne

Dla Osterwy spektakl miał szczególne znaczenie. Przepióreczka miała dawać Polakom wiarę w konieczność pracy dla idei. „W prywatnych zapiskach Osterwa podawał przykłady ludzi uratowanych przez ten spektakl – pisze Dariusz Kosiński – na przykład oficera, który porzucił zamiar samobójczy po obejrzeniu przedstawienia. Osterwa miał absolutne przekonanie, że Przepióreczka ma siłę pobudzania ludzi do pracy, upartego wędrowania za własną ideą, nierezygnowania z niej dla własnej wygody czy sukcesu”. Podkreśla się też, że w tej sztuce Żeromski najmocniej wyraził etos polskiego inteligenta. 

Wojciech Dudzik przyznaje: „Przepióreczka niewątpliwie spełniała wszystkie warunki stawiane scenie narodowej, nie tylko pod względem literackim, aktorskim, inscenizacyjnym, ale też ideowym – propagowała bowiem inteligencki etos społecznej służby. Spleciony z tym wątkiem dramat miłosny Przełęckiego decydował o atrakcyjności teatralnej sztuki, której akcja wartko posuwała się naprzód, mimo posłużenia się przez autora zasadą klasycznych trzech jedności. Warto zauważyć, że izba szkolna, w której Żeromski osadził akcję sztuki, była pierwszą z dwóch najsłynniejszych teatralnych klas w Polsce – druga to, oczywiście, Umarła klasa Tadeusza Kantora (1975)”.

Warto dodać, że Osterwa, który był upartym promotorem rodzimego dramatu, zainicjował „pamiętny dzień w historii teatrów warszawskich” – 21 marca 1925 wszystkie teatry dramatyczne grały sztuki polskich autorów: Narodowy – Przepióreczkę, Teatr im. Bogusławskiego – Kniazia Patiomkina Tadeusza Micińskiego, Polski – Diabła i karczmarkę Stefana Krzywoszewskiego, Mały – Niewinną grzesznicę Wacława Grubińskiego, Teatr im. Fredry – Jana Macieja Karola Wścieklicę Stanisława Ignacego Witkiewicza, Letni – Wygnanego Erosa Tadeusza Konczyńskiego.

W roli Przełęckiego Osterwa wystąpił też na pożegnanie z dyrekcją Teatru Narodowego, w maju 1925 roku.

 

Opracowali: Dorota Semenowicz, Paweł Płoski.
Źródła: Wojciech Dudzik, W poszukiwaniu stylu. Teatr Narodowy 1924–1939; Józef Szczublewski, Żywot Osterwy; Edward Krasiński Warszawskie sceny 1918–1939; Stanisław Marczak-Oborski, Teatr Narodowy w latach 1924–1939. Część I [w:] „Kronika Warszawy” nr 2/1971.

 

  • Utrudnienia w dojeździe do Teatru

    Uprzejmie informujemy, że w dniu 1 października mogą wystąpić utrudnienia w dojeździe do Teatru Narodowego.

  • SZTUKA ROZMOWY. Podcast Teatru Narodowego

    W pierwszym odcinku Teresa Drozda rozmawia z Małgorzatą Kożuchowską i Pawłem Brzeszczem. Narodowy na fali! Zapraszamy do słuchania!

  • W próbach: OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO

    Małgorzata Bogajewska pracuje nad Opowieściami Lasku Wiedeńskiego Ödöna von Horvátha. Premiera przedstawienia – 4 listopada na Scenie przy Wierzbowej. 

  • 11. Festiwal Kultury bez Barier

    11. Festiwal Kultury bez Barier – 5 października serdecznie zapraszamy na lekcję teatralną „Za kulisami” z tłumaczeniem na polski język migowy. 

  • Repertuar wrzesień – listopad

    W listopadzie premiera Opowieści Lasku Wiedeńskiego von Horvátha. Wśród wielu jesiennych tytułów – Dekalog Kieślowskiego i Piesiewicza.

  • TEATR DLA SENIORÓW I STUDENTÓW

    Bilety dla seniorów i studentów w cenie od 30 do 50 zł – wiele propozycji w repertuarach od września do listopada.

  • Jubileusze dyrekcji Teatru Narodowego

    25 lat dyrekcji Krzysztofa Torończyka w odbudowanym Teatrze Narodowym. 20 lat dyrekcji artystycznej Jana Englerta. 

     

  • Wojciech Faruga z Nagrodą im. Konrada Swinarskiego

    Wojciech Faruga za reżyserię Dekalogu został uhonorowany Nagrodą im. Konrada Swinarskiego przyznawaną przez miesięcznik „Teatr”. Serdecznie gratulujemy!

  • ŚLUB – pożegnanie z tytułem

    13, 14 i 15 października zapraszamy na ostatnie przedstawienia Ślubu Witolda Gombrowicza w scenicznej interpretacji Eimuntasa Nekrošiusa.

  • Pokazy ŚLUBU w Jaunimo Teatras w Wilnie

    23 i 24 listopada w Jaunimo Teatras w Wilnie pokażemy Ślub Gombrowicza, ostatni spektakl zmarłego w 2018 roku litewskiego wizjonera teatru, Eimuntasa Nekrošiusa. 

  • Premiery sezonu 2023/2024

    Opowieści Lasku Wiedeńskiego, Czekając na Godota, Król Lear, Gra snów, a także Fredro, widowisko z okazji Roku Jubileuszowego Aleksandra Fredry. 

  • Vouchery do Teatru Narodowego

    Długoterminowe vouchery do Teatru Narodowego to doskonały podarunek. Są dostępne online oraz w kasach Teatru. 

  • Program „Klasa w Warszawie. Warszawa z klasą”

    Zapraszamy uczniów warszawskich szkół na spektakle w Teatrze Narodowym w ramach programu „Klasa w Warszawie. Warszawa z klasą”. 

  • Podsumowanie sezonu 2022/2023

    Pięć premier, 396 przedstawień, 75 879 widzek i widzów. Dziękujemy za wspólne spotkania i artystyczne przeżycia! Zapraszamy w nowym sezonie! Przygotowaliśmy już repertuar jesienny.

  • „KLASA TN. Pierwszy dzwonek” – finał projektu

    1 czerwca odbyły się pokazy pracy warsztatowej Buty! Pokazy zwieńczyły 2. edycję projektu edukacyjnego „KLASA TN. Pierwszy dzwonek”. 

  • „Klasa TN. Drugi dzwonek” – finał projektu

    7 czerwca odbyły się pokazy pracy warsztatowej Sceny marzeń! Pokazy zwieńczyły 2. edycję projektu „Klasa TN. Drugi dzwonek”. 

  • KOMEDIANT – recenzje po premierze

    Przedstawiamy wybór recenzji i opinii po premierze Komedianta Thomasa Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika.

  • Gra przeciwieństw | premiera KOMEDIANTA

    Przewrotny dramat Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika. W roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz, aktor, którego kreacje na teatralnej scenie możemy podziwiać od ponad pięćdziesięciu lat!

  • Tak to już zostanie. Rozmowa z Andrzejem Domalikiem

    „Teatr jest więzieniem, dość beznadziejnym, nie ma co liczyć na złagodzenie kary, tak to już zostanie” – mówi Andrzej Domalik. Pracuje nad Komediantem Bernharda.

  • KOMEDIANT | wideo zapowiedź

    Przed premierą – wideo zapowiedź! Premiera Komedianta Thomasa Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika już 13 maja. W roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz. 

  • 80. urodziny Jana Englerta

    Jan Englert, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego, 11 maja obchodzi 80 urodziny! Z okazji jubileuszu życzymy nieustającej wiary w teatr!

  • 100. przedstawienie KORDIANA

    Kordian – dramat o trudnych polskich wyborach, polskim niebie i polskim piekle. 26 kwietnia spektakl zagramy po raz setny! Z tej okazji przedstawiamy fotorelację zza kulis. 

  • Jan Frycz – 45-lecie pracy artystycznej

    Jan Frycz obchodzi jubileusz 45-lecia pracy artystycznej. Gratulujemy i życzymy wielu kolejnych aktorskich wyzwań i artystycznych spełnień!

  • Gustaw Holoubek | Wielka Improwizacja

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przedstawiamy Wielką Improwizację w jego wykonaniu. Nagranie pochodzi z premiery Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka.




  • Jan Englert wspomina Gustawa Holoubka

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka Jan Englert wspomina wybitnego aktora – „Gustaw Holoubek jest autorytetem, punktem odniesienia”.  

  • Gustaw Holoubek w Teatrze Narodowym

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przypominamy ten rozdział jego bogatej biografii artystycznej, który wiązał się z pracą w Teatrze Narodowym. 

  • Żegnamy Macieja Prusa

    Z wielkim smutkiem żegnamy Macieja Prusa, jednego z najwybitniejszych twórców polskiego teatru. Artysta zmarł 9 kwietnia w wieku 85 lat.

  • 70. urodziny Sławomiry Łozińskiej!

    8 kwietnia Sławomira Łozińska obchodzi 70. urodziny! W tym roku przypada również 50. rocznica debiutu wybitnej aktorki w Teatrze Narodowym. Życzymy kolejnych wspaniałych ról!

  • Aktorki i aktorzy TN z Medalami Gloria Artis

    Małgorzata Kożuchowska, Sławomira Łozińska, Jarosław Gajewski i Arkadiusz Janiczek zostali uhonorowani Medalami Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

  • ALICJI KRAINA CZARÓW – recenzje

    „Wielka imaginacja. Wielka fantazja. Wielka wyobraźnia”, „piękny spektakl” – recenzje po premierze Alicji Krainy Czarów wg Carrolla w reżyserii Sławomira Narlocha. 

  • Na wyspach pamięci. Rozmowa ze Sławomirem Narlochem

    „To opowieść o pamięci i fascynującej rzeczywistości pełnej zagadek i paradoksów. Tu i teraz – dziś jest czas na Alicji Krainę Czarów” – mówi Sławomir Narloch, reżyser spektaklu. 

  • MUZYKA TO CZAS

    Przedstawiamy muzyczną zapowiedź Alicji Krainy Czarów! W roli Szalonego Kapelusznika – Paweł Paprocki. 

  • Wskazówki zegara | premiera ALICJI...

    Czy można pamiętać do przodu? Odwrócić czas? Zatrzymać wspomnienia? Alicji Kraina Czarów wg Lewisa Carrolla w reżyserii Sławomira Narlocha.

  • Piotr Cieplak z Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya

    Piotr Cieplak został wyróżniony Nagrodą im. Żeleńskiego-Boya za wybitne osiągnięcia w sztuce reżyserskiej, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji w Teatrze Narodowym.

  • Jan Englert – jubileusz 45-lecia pracy reżyserskiej

    Jan Englert po raz pierwszy reżyserował w 1978 roku. Jego najnowszą pracą reżyserską jest zrealizowany w Teatrze Narodowym Mizantrop Molière’a. 

  • MIZANTROP – recenzje po premierze

    Po premierze Mizantropa Molière’a w reżyserii Jana Englerta – przedstawiamy wybór recenzji. 

  • Niejednoznaczność | Molière w Narodowym

    Pytania o nasz stosunek do świata i postawę wobec innych, o egoizm i empatię – premiera Mizantropa Molière’a odbyła się 10 grudnia na scenie Studio. 

  • Szlachetność i profity. Rozmowa z Janem Englertem

    „Rozkrok między szlachetnością a interesownością, pychą a skromnością – to jest najciekawsze” – mówi Jan Englert, reżyser Mizantropa

  • KSIĘGI JAKUBOWE – wybór recenzji

    Przedstawiamy fragmenty recenzji, które ukazały się po premierze Ksiąg Jakubowych Olgi Tokarczuk w reżyserii Michała Zadary.

  • My z nich | rozmowa z Michałem Zadarą

    „My, współcześni Polacy, jesteśmy spadkobiercami bardzo różnych tradycji, narodowości, praktyk” – mówi Michał Zadara, reżyser Ksiąg Jakubowych.

  • Dziedzictwo | premiera KSIĄG JAKUBOWYCH

    Nasi przodkowie, tożsamość i przyszłość – Księgi Jakubowe Olgi Tokarczuk w inscenizacji Michała Zadary.

  • DEKALOG – recenzje po premierze

    Przedstawiamy wybór recenzji po premierze Dekalogu Kieślowskiego i Piesiewicza w reżyserii Wojciecha Farugi.  

  • Rozmowa z Wojciechem Farugą o DEKALOGU

    „Wydaje mi się, że rozważania: co jest dobre, co złe, co trzeba, a czego nie wolno, są teraz, kiedy ten świat po raz kolejny nam się wymknął, wyjątkowo ważne” – mówi reżyser Dekalogu.

  • Po pierwsze człowiek | premiera DEKALOGU

    Wojciech Faruga sięgnął po ikoniczne dzieło polskiego filmu, przemyślane na nowo po ponad trzech dekadach. 

  • Warszawska Nagroda Edukacji Kulturalnej

    Z radością informujemy, że zrealizowany przez nas program dla szkół KLASA TN zdobył III nagrodę 13. edycji Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej.

  • Solidarni z Ukrainą | Солідарні з Україною

    Zespół Teatru Narodowego solidaryzuje się z Ukraińcami, walczącymi o niepodległość swojej ojczyzny. 

  • TEATR MÓJ WIDZĘ... – rozmowy z aktorkami i aktorami

    Kinga Ilgner rozmawia z: Anną Seniuk, Małgorzatą Kożuchowską, Gabrielą Muskałą, Janem Englertem, Jerzym Radziwiłowiczem, Marcinem Hycnarem. Partnerem cyklu jest Teatr Narodowy.

  • DEJMEK Raszewskiej z nagrodą PTBT!

    Wydana przez Teatr Narodowy książka Dejmek Magdaleny Raszewskiej otrzymała nagrodę Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych. 

  • Cykl AKTORZY/SENIORZY

    Teatr Narodowy jest partnerem internetowego projektu Leny Frankiewicz, filmowego cyklu, na który składają się rozmowy o teatrze z seniorkami i seniorami zawodu aktorskiego.

  • Cykl POECI POLSCY online #kulturabezbarier

    Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego – artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier.

  • WYKŁADY OTWARTE online (materiały audio)

    Wykłady Teatru Narodowego online dotyczące badań nad twórczością wielkich osobowości polskiej kultury.

  • Przedstawienia Teatru Narodowego online

    Spektakle Teatru Narodowego zrealizowane w Teatrze Telewizji – wybór ze zbiorów Ninateka.pl oraz Vod.TVP. 

  • Teatr Narodowy w Google Cultural Institute

    Wystawę o burzliwych dziejach Narodowej Sceny można oglądać w sieci! Zapraszamy do odwiedzenia Google Cultural Institute.

Korzystając z serwisu internetowego Teatru Narodowego akceptujesz zasady Polityki prywatności oraz wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Plik cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej na temat cookie, kliknij tutaj