Aktualności
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
12/04/2020
Artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier to spotkanie z polską poezją z przestrzeni kilku wieków, różnych epok literackich i historycznych – utwory Reja, Kochanowskiego, Sępa Szarzyńskiego, Słowackiego, Norwida, Miłosza, Ginczanki, Różewicza… i wielu innych autorów w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego.
„Przypomnijmy sobie, że nie zaczęliśmy naszego życia od przedwczoraj” – zachęca Jan Englert, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego w swojej zapowiedzi projektu.
Cały cykl jest dostępny dla osób niedosłyszących i Głuchych dzięki współpracy z Fundacją Kultury bez Barier → , która przygotowała napisy i interpretację w polskim języku migowym.
Rozpoczynamy od fraszki Mistrza z Czarnolasu Na zdrowie. Jan Englert zaprasza do spotkań z polską poezją online. #zostańwdomu #bądźmyrazem #włącznarodowy
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Jan Englert czyta fraszkę Na zdrowie Jana Kochanowskiego i zapowiada cykl POECI POLSCY:
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Mikołaj Rej, Figliki [ Dwa się mieli ku paniej..., Kardynał jeden... ]
Czyta Kacper Matula
Mikołaj Rej, Figliki [ Kiedy pana grzebiono..., Gdy ksiądz śpiewał pasyją...]
Czyta Monika Dryl
Od MIKOŁAJA REJA (1505–1569) liczą się dzieje polskiej literatury, jako że to on pierwszy świadomie tworzył w języku ojczystym, zamiast obowiązującej w kręgach wykształconych i kościelnych łaciny; spory wpływ na tę decyzję miał fakt, że Rej był ewangelikiem. Świadomie rozwijał i propagował kulturę rodzimą. Świadomie też dokumentował jej codzienność. Swoją twórczość w większości poświęcił sprawom życia powszedniego i publicznego, jego żywiołem był też język potoczny.
Uprawiał cały wachlarz form: od drobnych (fraszki, zwane przez niego figlikami), po dramaty, wychodzące od średniowiecznych form misterium i moralitetu (Żywot Józefa, Kupiec).
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Jan Kochanowski Pieśń XIV, Księgi wtóre
czyta Jan Englert
JAN KOCHANOWSKI (1530–1584) – ojciec polskiej poezji i dotąd jeden z największych jej twórców. Jego fraszki i pieśni napisane językiem dawnym, ale wciąż zrozumiałym i dźwięcznym są źródłem wielu cytatów i powiedzeń, wrosłych w polszczyznę tak, że nie zawsze zdajemy sobie sprawę z ich autorstwa. Podobnie treny napisane po śmierci córeczki Urszuli, jedno z pierwszych arcydzieł liryki osobistej w literaturze europejskiej. Kochanowski przełożył też na język polski Psałterz Dawidów i napisał pierwszą polską tragedię – Odprawę posłów greckich, wystawioną na dworze królewskim w 1578 roku.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Mikołaj Sęp Szarzyński, Sonet II
Czyta Edyta Olszówka
MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI (ok. 1550 – ok. 1581), prekursor baroku, autor pierwszych polskich sonetów, poeta metafizyczny, nieustannie zdziwiony kruchością ludzkiego życia i pragnący się w tej kruchości odnaleźć.
Prawdopodobnie przez całe swe niedługie życie chorował na gruźlicę; stąd sprawy ostateczne jawiły mu się z pełną jaskrawością, znajdującą odzwierciedlenie w jego wierszach, pełnych gwałtownych kontrastów, paradoksów i antytez. Twórczość Szarzyńskiego wahała się miedzy erotyką a kwestiami religijnymi; mówi o wciąż zadziwiającej niestałości, migotliwości zarówno uczuć miłosnych, jak i samego życia.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Jan Andrzej Morsztyn, Niegłupia
Czyta Ewa Konstancja Bułhak
JAN ANDRZEJ MORSZTYN (1621–1693) to dworzanin, polityk, dyplomata czynnie zaangażowany w rozgrywki na najwyższych szczeblach władzy Rzeczpospolitej; w wolnych chwilach, dla rozrywki – poeta. Jest autorem świetnych przekładów, na czele z dramatem Cyd Pierre’a Corneille’a, i licznych wierszy oryginalnych, z których największą sławę uzyskały zbiory: Lutnia oraz Kanikuła albo Psia Gwiazda. Wiersze Morsztyna mają głównie charakter erotyczny, często operując wyrafinowaną formą, nieoczekiwanymi przeciwstawieniami, grami słów i zaskakująca pointą.
Z ciekawostek – Morsztyn był pradziadkiem ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Józef Baka, Uwaga prawdy z rozrywką
Czyta Marcin Przybylski
KS. JÓZEF BAKA SI (1707–1780) to może najosobliwsza postać literatury staropolskiej. Przez stulecia gardzono jego twórczością, uważając gorączkowe, groteskowe rymowanki Baki za ostateczny dowód zdziczenia polskiej kultury czasów saskich. Współcześni dostrzegli w nich wyrafinowaną grę językową, śmiały komizm wobec spraw ostatecznych, przemyślną, choć z pozoru nieporadną formę. Uwagi o śmierci niechybnej powszechnie uchodzą dziś za arcydzieło polskiego późnego baroku.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Ignacy Krasicki, Bajki, Człowiek i zdrowie
Czyta Magdalena Warzecha
Ignacy Krasicki, Bajki, Lew i zwierzęta
Czyta Justyna Kowalska
IGNACY KRASICKI (1735–1801) – książę i biskup warmiński, uchodzi za czołową postać polskiej literatury okresu oświecenia. Autor pierwszej polskiej powieści (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki), skandalizujących poematów heroikomicznych (Myszeida, Monachomachia), zapomnianych dziś dramatów, wciąż czytanych satyr i przede wszystkim bajek, których mądry komizm służy refleksji moralnej i precyzyjnej obserwacji wad społecznych – w tym gatunku Krasicki okazał się niezrównanym mistrzem i ta część jego twórczości najżywiej pozostaje dzisiaj w powszechnym obiegu.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Aleksander Fredro, Małpa w kąpieli
Czyta Anna Seniuk
Aleksander Fredro, Co będzie?
Czyta Anna Ułas
Aleksander Fredro, Hipokryta, Wierzę w mądrość
Czyta Karol Dziuba
ALEKSANDER FREDRO (1793–1876) – znany jest przede wszystkim jako najwybitniejszy polski komediopisarz (Zemsta, Śluby panieńskie, Mąż i żona, Pan Jowialski, Dożywocie, Wielki człowiek do małych interesów i wiele innych) i autor do dziś popularnych bajek (Paweł i Gaweł, Małpa w kąpieli). Charakterystyczne powiedzonka z jego twórczości przeniknęły do języka potocznego tak głęboko, że często używamy ich nawet nieświadomie. Pisał też wspomnienia (Trzy po trzy), aforyzmy (Zapiski starucha) i ciągle nie dość znane i cenione wiersze o starości; cieszy się skrytą i trwałą sławą wybitnego pornografa.
Niemalże od debiutu tego autora, Teatr Narodowy był miejscem, gdzie szczególnie pielęgnowano jego twórczość. W tej chwili w naszym repertuarze pozostają Śluby panieńskie Fredry.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Adam Mickiewicz, Śnuć miłość...
Czyta Zuzanna Saporznikow
Adam Mickiewicz, [ Komar niewielkie licho... ]
Czyta Arkadiusz Janiczek
Adam Mickiewicz, Zając i żaba
Czyta Grzegorz Kwiecień
ADAM MICKIEWICZ (1798–1855) chyba najmniej ze wszystkich polskich poetów wymaga osobnego przedstawienia. Może najbardziej warto wskazać bogactwo jego twórczości – oprócz powszechnie znanych ballad i romansów, poematów, sonetów i Dziadów (na które zapraszamy do Teatru Narodowego, kiedy tylko będzie to możliwe), Mickiewicz pisywał też bajki, wyróżniające się wśród utworów innych polskich mistrzów gatunku szczególnym egzystencjalnym tonem. Brzmi on też w późnych wierszach Mickiewicza, uderzających prostotą formy i wprost sumujących doświadczenia i przemyślenia życiowe poety.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Juliusz Słowacki, Narodzie mój...
Czyta Jerzy Radziwiłowicz
JULIUSZ SŁOWACKI (1809–1849) – czołowy poeta polskiego romantyzmu, mistyk, ironista, młodszy o dziesięć lat rywal i oponent Mickiewicza. Autor licznych dramatów, które złożyły się na zaczątek nowoczesnego polskiego repertuaru (Kordian – w repertuarze Teatru Narodowego); autor poematów wierszem (Beniowski, Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu, Król–Duch) i prozą (Anhelli). Słowacki chodził własnymi drogami: jego przesycona refleksją, inteligentna, subtelna, wymagająca skupionej lektury i stroniąca od łatwych myśli twórczość przez długi czas pozostawała niedoceniana. Pełnego uznania poeta doczekał się pół wieku po śmierci; ciągle jednak powtarzają się wezwania, by czytać go wnikliwie.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Cyprian Kamil Norwid, W Weronie
Czyta Ewa Wiśniewska
Cyprian Kamil Norwid, Słuchacz
Czytał Jerzy Łapiński [zmarł 13 maja 2020 roku]
Dziękujemy, Jurku.
CYPRIAN KAMIL NORWID (1821–1883) – niezrozumiany i nieceniony za życia prekursor „poetów wyklętych”, przez następne pokolenia uznany za jednego z największych polskich pisarzy XIX wieku. Autor poematów (Promethidion, Quidam), utworów prozą (Czarne kwiaty, Białe kwiaty), do dziś rzadko wystawianych – przez trudność formy – dramatów (Krakus, Wanda, Aktor, Pierścień wielkiej damy) i licznych wierszy drobniejszych (cykl Vade–mecum); po śmierci poety jego spuścizna uległa rozproszeniu, część zaginęła lub została zniszczona. Utwory Norwida są skomplikowane formalnie i myślowo, jednak kult poety od pokoleń nie słabnie i, paradoksalnie, jego wiersze popularyzowały nawet piosenki Czesława Niemena czy Wandy Warskiej.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Adam Asnyk, Daremne żale
Czyta Sławomira Łozińska
ADAM ASNYK (1838–1897) – poeta i dramatopisarz. Działał w podziemiu niepodległościowym, był członkiem Rządu Narodowego w czasie Powstania styczniowego; później osiedlił się w Galicji, gdzie prowadził aktywne życie między innymi jako poseł na Sejm Krajowy, redaktor i wydawca dziennika „Nowa Reforma”, uczestnik licznych inicjatyw kulturalnych oraz podróżnik; oprócz wojaży europejskich i egzotycznych był także pionierem turystyki tatrzańskiej i jednym z pierwszych polskich poetów, którzy tym górom poświęcili ważną część swojej twórczości.
Spośród jego licznych wierszy, za najwybitniejsze osiągnięcie uchodził cykl sonetów filozoficznych Nad głębiami. Dziś jednak najlepiej chyba pamięta się jego proste wiersze, wyrażające praktyczną mądrość opartą na darze obserwacji i bogatym doświadczeniu życiowym
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Maria Konopnicka, A jak poszedł król na wojnę
Czyta Anna Chodakowska
MARIA KONOPNICKA (1842–1910) była zapewne pierwszą polską pisarką, której twórczość osiągnęła tak wielką popularność. Uprawiała drobne formy prozaiczne (nowele Nasza szkapa, Mendel Gdański czy Miłosierdzie gminy), pisała wiersze (Rota, Wolny najmita, Jaś nie doczekał) i poematy (Pan Balcer w Brazylii). Obfita i przez wiele pokoleń chętnie czytana jest jej twórczość dziecięca wierszem i prozą (Stefek Burczymucha, O krasnoludkach i sierotce Marysi, Szkolne przygody Pimpusia Sadełko).
Właściwie wszystko, co dotyczy Konopnickiej: jej miejsce w literaturze polskiej, ranga jej twórczości, światopogląd i życie osobiste – bywa kwestionowane i sporne, pozostaje przedmiotem ciągłych dociekań i odkryć. Niezaprzeczalna jest jej półtorawieczna obecność w polskiej kulturze.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, ***
Czyta Anna Gryszkówna
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Lubię, kiedy kobieta...
Czyta Karol Pocheć
KAZIMIERZ PRZERWA–TETMAJER (1865–1940) to jeden z literackich symboli Młodej Polski. Znaczną część swojej obfitej twórczości poświęcił Tatrom i kulturze górali (zbiór opowiadań Na skalnym Podhalu, epopeja Legenda Tatr, liczne wiersze). Oprócz tego po dziś dzień w pamięci głównie ostały się jego nastrojowe wiersze erotyczne i miłosne, chwytające poszczególne chwile życia, przesycone charakterystycznym dla jego epoki poczuciem nietrwałości.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Stanisław Wyspiański, I ciągle widzę ich twarze
Czyta Janusz Gajos
STANISŁAW WYSPIAŃSKI (1869–1907) – kluczowy polski artysta przełomu XIX i XX wieku, łączący w swojej twórczości sztuki plastyczne, literaturę i teatr. Był malarzem, grafikiem, autorem licznych dramatów poetyckich (Wesele, Wyzwolenie, Akropolis, Klątwa, Sędziowie, Warszawianka, Noc listopadowa, Powrót Odysa); jego wizje teatralne zainspirowały najważniejsze poszukiwania polskiej awangardy scenicznej XX wieku, czasem zalicza się go do ojców „wielkiej reformy” europejskiego teatru jego czasów. Do twórczości Wyspiańskiego odnosił się też przede wszystkim w swych inscenizacjach pierwszy dyrektor odbudowanego Teatru Narodowego Jerzy Grzegorzewski.
Wiersze Wyspiańskiego są stosunkowo nieliczne i często stanowią fragmenty jego dramatów; mimo to zyskały trwałe miejsce w dziejach polskiej poezji.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Tadeusz Boy-Żeleński, Gdy się człowiek robi starszy...
Czyta Waldemar Kownacki
TADEUSZ BOY–ŻELEŃSKI (1874–1941) zapisał się w pamięci przede wszystkim jako znakomity tłumacz, który w pojedynkę przyswoił polszczyźnie zasadniczy korpus literatury francuskiej – od średniowiecza po pisarzy jemu współczesnych. Był też wybitnym publicystą, wypowiadającym się tyleż na tematy artystyczne, co i społeczne i czynnym uczestnikiem życia literackiego – począwszy od krakowskich czasów Młodej Polski po dwudziestolecie międzywojenne.
Z jego krakowską młodością i działającym wówczas pierwszym polskim kabaretem artystycznym „Zielony balonik” wiąże się jego humorystyczna twórczość poetycka, zebrana w cyklu Słówka. Boy stał się w tym zakresie klasykiem: jego satyryczne wierszyki stały się wzorem dla następnych pokoleń, a wiele powiedzonek z nich weszło do potocznej polszczyzny.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Bolesław Leśmian, W czas zmartwychwstania
Czyta Aleksandra Justa
Bolesław Leśmian, W malinowym chruśniaku
Czyta Przemysław Stippa
Bolesław Leśmian, Znikomek
Czyta Bartłomiej Bobrowski
BOLESŁAW LEŚMIAN (1877?–1937) – chyba najbardziej swoisty z XX-wiecznych polskich poetów, programowo lokujący się poza wszelkimi ugrupowaniami poetyckimi, prądami artystycznymi, a nawet – co sam deklarował – poza czasami, w których wypadło mu żyć.
Był notariuszem w Zamościu. Pisał wiersze, baśnie dla dzieci, tłumaczył, próbował sił w dramacie. Z jego bogatego dorobku poetyckiego (zbiory: Łąka, Dziejba leśna, Napój cienisty) największą popularność zyskały erotyki i wizyjne wiersze fantastyczne wyrastające z ludowej i własnej wyobraźni. Dziecięcy, baśniowy, zmysłowy i nierozłącznie związany z naturą świat Leśmiana, niósł jednak w sobie treści ostateczne, mistyczne egzystencjalne, ujęte w nieporównanie sugestywną formę. Stąd też twórczość Leśmiana, niedoceniana za jego życia, stopniowo zyskiwała w polskiej literaturze coraz to większą rangę, coraz tez chętniej i bardziej masowo była czytana; dziś nie ma wątpliwości, że należał on do największych postaci polskiej literatury.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Leopold Staff, Problemy, Podwaliny
Czyta Kamil Mrożek
LEOPOLD STAFF (1878–1957) – poeta, którego twórczość objęła trzy epoki. Był jednym z czołowych liryków Młodej Polski, patronem skamandrytów, mentorem początkującego Tadeusza Różewicza. Nieprzerwanie ewoluował, wchłaniając ze swoich czasów specyficzne dla nich formy i środki wyrazu, zawsze jednak zachowując odrębność i własny głos: od nastrojowego, popularnego przez pokolenia Deszczu jesiennego po późne zwięzłe wiersze tomów Wiklina i Dziewięć muz. Zwłaszcza ten ostatni okres twórczości poety wciąż pozostaje chyba nie dość znany i może zaskakiwać tych, którzy wiążą Staffa z młodopolską rozlewnością.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Niemodny karawan
Czyta Danuta Stenka
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Bez ciebie
Czyta Beata Ścibakówna
MARIA PAWLIKOWSKA-JASNORZEWSKA (1891–1945) – poetka (zbiory: Pocałunki, Cisza leśna, Szkicownik poetycki) i dramatopisarka (Baba–Dziwo). Jej sztuki teatralne miały różnorodną tematykę; ostatnia z nich, po dziś dzień obecna na scenach jest zjadliwą groteską ustroju autorytarnego. Natomiast poezja Pawlikowskiej–Jasnorzewskiej to przede wszystkim wiersze miłosne, subtelnie wyrażające odcienie kobiecego uczucia i po dziś dzień tworzące w tym zakresie, w polskiej literaturze kanon. Cieszą się niezmienną sławą już od niemal stu lat – po II wojnie światowej dodatkowo spopularyzowane opartymi na nich piosenkami Ewy Demarczyk, Czesława Niemena, czy Krystyny Jandy.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Kazimierz Wierzyński, Na łące
Czyta Patrycja Soliman
Kazimierz Wierzyński, Umiłowanie
Czyta Hubert Paszkiewicz
KAZIMIERZ WIERZYŃSKI (1894–1969) – poeta i prozaik, jeden z założycieli i czołowych twórców grupy „Skamander”. W okresie międzywojennym jego liryka stopniowo przechodziła od wyrazu czystej radości życia (tomik Wiosna i wino) w stronę posępniejszych nastrojów i tematów (Pieśni fanatyczne). Cieszyła się wielkim powodzeniem w kraju i za granicą: Wierzyński był w tym czasie jednym z najwyżej cenionych i nagradzanych polskich poetów.
W czasie II wojny światowej poeta znalazł się na emigracji, gdzie pozostawał do końca życia, współpracując z polskimi ośrodkami kulturalnymi: „Wiadomościami”, Instytutem Literackim, Radiem Wolna Europa. W późnych, refleksyjnych wierszach (Tkanka ziemi, Sen mara) rozważał sens własnych i dziejowych doświadczeń.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Julian Tuwim, Dwa wiatry
Czyta Wiktoria Gorodeckaja
Julian Tuwim, A jak sobie wieczorem...
Czyta Robert Jarociński
JULIAN TUWIM (1894–1953) – poeta, współzałożyciel grupy „Skamander”, autor niezwykle płodny i wielostronny. Za rdzeń jego twórczości uważa się lirykę (liczne zbiory poezji, począwszy od Czyhania na Boga, poemat Kwiaty polskie); równie istotne są jednak jego przekłady poetyckie, (zwłaszcza z języka rosyjskiego), twórczość dziecięca (Lokomotywa), satyryczna (Bal w Operze); zabawy literackie (Pegaz dęba..., wraz z Antonim Słonimskim W oparach absurdu) wreszcie eseje na temat osobliwości językowych, które Tuwim śledził i kolekcjonował (Cicer cum caule...). Jego żywioł stanowiła materia języka: był znawcą, miłośnikiem i niezrównanym wirtuozem polszczyzny; także wirtuozem różnorakich form poetyckich i stylów wyrazu.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Antoni Słonimski, Rozmowa z ciszą
Czyta Anna Grycewicz
ANTONI SŁONIMSKI (1895–1976) – poeta, dramatopisarz, felietonista, krytyk, wraz Julianem Tuwimem pionier humoru absurdalnego w Polsce, ważna postać polskiego życia literackiego w XX wieku. W młodości związany z kabaretem „Pod Picadorem”, grupą poetycką „Skamander” i wpływowym tygodnikiem opinii „Wiadomości Literackie”. W czasie II wojny światowej na emigracji – autor pamiętnych wierszy Alarm i Elegia żydowskich miasteczek. Po wojnie znów w Polsce, angażował się w protesty społeczne przeciw polityce władz PRL (inicjator „Listu 34”, sygnatariusz „Memoriału 59” i „Listu 14”) i został objęty zakazem cenzorskim. W latach siedemdziesiątych stał się jednym z patronów rodzącej się opozycji demokratycznej.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Bruno Jasieński, But w butonierce
Czyta Krzysztof Stelmaszyk
BRUNO JASIEŃSKI (1901–1938) – poeta, prozaik, dramatopisarz; jeden z czołowych twórców ugrupowania polskich futurystów; autor jego manifestów. Należał do radykalnego skrzydła młodej polskiej awangardy, po I wojnie światowej szukającej świeżych sposobów ekspresji, nowych form językowych i obcych dotąd poezji tematów; widowiskowo kontestującej dziedzictwo poprzednich pokoleń.
W późniejszym okresie twórczość Jasieńskiego coraz wyraźniej skupiała się na krzywdzie społecznej (poematy: Pieśń o głodzie, Słowo o Jakubie Szeli). Napisał też powieści Nogi Izoldy Morgan i Palę Paryż, ważny dramat Bal manekinów. Po paroletnim pobycie w Paryżu, w 1929 roku poeta zamieszkał w ZSSR, gdzie w niecałe dziesięć lat później padł ofiarą wielkich czystek stalinowskich: rozstrzelano go opodal Moskwy.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Józef Czechowicz, Modlitwa żałobna
Czyta Oskar Hamerski
JÓZEF CZECHOWICZ (1903–1939) – jeden z czołowych poetów międzywojennej awangardy, w swojej eksperymentalnej twórczości szczególną uwagę zwracający na brzmienie słów i zestroje dźwiękowe. Katastrofista, po doświadczeniach I wojny światowej często, choć skrycie, odwołujący się do wątków Apokalipsy, przetwarzający traumy frontowych doświadczeń (walczył w wojnie polsko-bolszewickiej), przywołujący senne wizje nagłej śmierci w żelaznym świecie. Odmienny, biegunowo przeciwny katastroficznemu wątek jego poezji tworzą natomiast wiersze poświęcone wsi i małym miasteczkom rodzinnej Lubelszczyzny (cykl Prowincja noc).
Zginął w czasie bombardowania Lublina, w pierwszych dniach II wojny Światowej.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Jerzy Liebert, ***
Czyta Mateusz Rusin
Jerzy Liebert, Początek jesieni
Czyta Joanna Gryga
JERZY LIEBERT (1904–1931) – poeta luźno związany z kręgiem „Skamandra”. Jego twórczość zdominowały dwa podstawowe tematy: własna gwałtownie rozwijająca się choroba (gruźlica) zapowiadająca rychłą śmierć i nieustannie go z nią konfrontująca oraz równie gwałtownie przeżywana wiara – Liebert uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich poetów religijnych, a przez ton swej twórczości często bywa zestawiany z wcześniejszym o trzy stulecia Mikołajem Sępem–Szarzyńskim.
Opublikował trzy tomiki poezji. Po wojnie jego wiersz Jurgowska karczma spopularyzowała piosenka w wykonaniu Leszka Długosza. W ostatnich latach zainteresowaniem cieszą się też listy poety.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Anna Świrszczyńska, Dusza i ciało
Czyta Paulina Szostak
ANNA ŚWIRSZCZYŃSKA (1909–1984) – poetka, dramatopisarka, prozaiczka; autorka wielu utworów dla dzieci i młodzieży.
Wychowana w Warszawie, po Powstaniu, w którym brała czynny udział, zamieszkała w Krakowie, gdzie pozostała już do końca życia. W jej twórczości daje się zaobserwować trzy główne nurty. Pierwszy, wspólny jej pokoleniu, przetwarza doświadczenia i traumy wojenne (Budowałam barykadę). Drugi – niezwykle oryginalny na tle dwudziestowiecznej polskiej poezji – wiąże się z doświadczeniem płci i kobiecym erotyzmem (Jestem baba); do oddania wszystkich tych doświadczeń Świrszczyńska stworzyła charakterystyczny dla siebie, lakoniczny i odarty ze środków poetyckiego wyrazu język poetycki. Trzeci – to wspomniana wielowątkowa twórczość dla dzieci; zarówno literacka, jak i dramatyczna.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Czesław Miłosz, Na ścięcie damy dworu
Czyta Mirosław Konarowski
Czesław Miłosz, Ryba
Czyta Jacek Różański
Czesław Miłosz, Godzina
Czyta Anna Lobedan
CZESŁAW MIŁOSZ (1911–2004) – poeta, eseista, tłumacz, zaliczany do największych polskich pisarzy XX wieku. Przed wojną związany ze środowiskami tzw. Drugiej Awangardy (Grupa poetycka „Żagary”) i zaliczany do katastrofistów, okupację spędził w Warszawie, po czym w 1951 roku wyemigrował, aż do upadku PRL mieszkając we Francji i USA; ostatnie lata życia spędził w Krakowie. W 1980 roku otrzymał Nagrodę Nobla – dotąd jego twórczość i nazwisko obłożone były w Polsce zakazem druku.
Miłosz był poetą egzystencjalnym i metafizycznym, autorem zbiorów wierszy (od tomików Poemat o czasie zastygłym i Trzy zimy), poematów (Traktat poetycki, Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada), powieści (Dolina Issy), licznych esejów (Zniewolony umysł, Widzenia nad Zatoką San Francisco, Ziemia Ulro, Prywatne obowiązki, Ogród nauk), tłumaczem – między innymi ksiąg Starego Testamentu.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Zuzanna Ginczanka, Woda (z wiersza Miłość)
Czytają Aktorzy Teatru Narodowego
ZUZANNA GINCZANKA (1917–1944) – Sara Polina Gincburg – poetka. Związana z grupą „Skamandra”, zaprzyjaźniona z Witoldem Gombrowiczem, zdążyła wydać przed wojną tomik wierszy O centaurach; reszta jej twórczości pozostawała w rozproszeniu.
Jej przerwana w zalążku twórczość rozwijała się żywiołowo: od pierwszych doznań młodzieńczego życia przez dorosłość, zmysłowość, po katastroficzne przeczucia i okupacyjne doświadczenie Zagłady, osamotnienia i zdrady. Dwukrotnie denuncjowana przez szmalcowników (o których traktuje jej najbardziej znany wiersz Non omnis moriar), została rozstrzelana przez gestapo w Krakowie.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Julia Hartwig, Westchnienie
Czyta Paulina Korthals
JULIA HARTWIG (1921–2017) – poetka, eseistka, tłumaczka. Autorka wierszy zebranych w tomikach (począwszy od Pożegnań, po Spojrzenie), przekładów poetów francuskich – zwłaszcza Guillaume’a Apollinaire’a, któremu poświęciła też monografię – oraz amerykańskich. Aktywna uczestniczka życia literackiego i kulturalnego, była związana z opozycją demokratyczną, co znalazło odbicie w jej twórczości.
Jej twórczość była komunikatywna, odznaczała się prostotą i celnością języka, często notująca detale, obraz zapamiętanej chwili służący za emblemat szerszych treści.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Krzysztof Kamil Baczyński, Wesele poety
Czyta Beata Fudalej
Krzysztof Kamil Baczyński, Piosenka
Czyta Marta Wągrocka
KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI (1921–1944) – poeta – symbol Powstania Warszawskiego i całego pokolenia swoich rówieśników, dla którego koszmar okupacji stał się pierwszym dorosłym doświadczeniem i które wkraczało w życie z poczuciem rychłej, nieuchronnej śmierci. Jego powstała w ciągu zaledwie kilku lat twórczość najczęściej przyrównywana bywa do twórczości Juliusza Słowackiego; przypisuje jej się ten sam rodzaj intymnej wrażliwości, podobny ton liryzmu, oniryzm o baśniowym zabarwieniu.
Wiersze wojenne Baczyńskiego znane są powszechnie; samodzielnie lub jako słowa pieśni w wykonaniu Ewy Demarczyk. Mniej może pamięta się o jego erotykach, związanych z miłością do Barbary Drapczyńskiej, z którą ożenił się w 1942 roku: stąd powstał poemat Wesele poety.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Tadeusz Gajcy, Temu, który przyjdzie
Czyta Jarosław Gajewski
TADEUSZ GAJCY (1922–1944) – poeta, redaktor konspiracyjnego czasopisma „Sztuka i Naród”, żołnierz Powstania Warszawskiego, w którym zginął.
Autor dramatu Homer i Orchidea. Już w czasie wojny opublikował dwa tomiki wierszy: Widma i Grom powszedni. Jego twórczość, wyrosła z korzeni przedwojennego katastrofizmu i awangardy, miała ton apokaliptyczny, powstawała w przeczuciu bliskiej śmierci. Gajcy stronił od uczuciowości, unikał stylu poetyckiego, zwracając się w stronę potocznej polszczyzny; stronił zarówno od awangardowego elitaryzmu jak i klisz popularnych.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Miron Białoszewski, Szare eminencje zachwytu
Czyta Joanna Kwiatkowska-Zduń
Miron Białoszewski, Autoportret radosny
Czyta Adam Szczyszczaj
Miron Białoszewski, Ballada o zejściu do sklepu
Czyta Milena Suszyńska
MIRON BIAŁOSZEWSKI (1922–1983) – poeta, prozaik, współtwórca teatrów eksperymentalnych (zwłaszcza Teatru Osobnego), powszechnie uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy po wojnie. Był jednym z czołowych przedstawicieli „poezji lingwistycznej”, eksperymentującej w materii języka i poszukującej środków wyrazu w różnych jego sferach; Białoszewski eksploatował zwłaszcza mowę potoczną, gwary i kolokwializmy. Rejestrował zjawiska dnia codziennego, jego banały i śmieszności, jednak drobne obserwacje poety podszyte były głęboką refleksją metafizyczną i poczuciem nietrwałości wywiedzionym z przeżyć okupacyjnych: najpopularniejszym utworem pisarza stał się Pamiętnik z Powstania Warszawskiego napisany w ćwierć wieku po wojnie.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Tadeusz Różewicz, Powrót do lasu
Czyta Kinga Ilgner
Tadeusz Różewicz, Udało się
Czyta Mateusz Kmiecik
Tadeusz Różewicz, ***
Czyta Henryk Simon
TADEUSZ RÓŻEWICZ (1921–2014) – poeta, dramatopisarz, prozaik. Jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy drugiej połowy XX wieku. W czasie wojny walczył w oddziałach leśnych AK, debiutował tomikiem Echa leśne. Sławę przyniosły mu powojenne tomiki Niepokój i Czerwona rękawiczka, wyrastające z tradycji awangardowych, rewolucjonizujące język poetycki i wersyfikację, wyrażające poczucie upadku kultury, pustki i jałowości powojennego świata. W późniejszych latach dołączyło do tego poczucie jałowości cywilizacji, w scenicznej wizji dramatu Stara kobieta wysiaduje proroczo przybierające postać niepowstrzymanie zasypującego ludzkość, apokaliptycznego śmietnika.
Opublikowana w 1960 roku Kartoteka uchodzi za jeden z utworów przełomowych w dramaturgii światowej, zapowiadający kryzys postaci scenicznej i fabuły dramatycznej, który w pełni uwidoczni się w teatrze końca wieku. Twórczość Różewicza jest obfita i długoletnia: poeta zachował pełnię sił twórczych jeszcze po 90 roku życia, publikując w ostatnich latach m. in tomik To i owo.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Wisława Szymborska, Wieczór autorski
Czyta Małgorzata Kożuchowska
Wisława Szymborska, Nic dwa razy
Czyta Gabriela Muskała
WISŁAWA SZYMBORSKA (1923–2012) – poetka, laureatka Nagrody Nobla w roku 1996. Jej twórczość jest skąpa ilościowo i objętościowo; składają się na nią wyłącznie krótkie, zwięzłe wiersze – od początku jednak zyskujące wielką popularność wśród czytelników, stanowiące źródło cytatów i powiedzeń, które na stałe weszły do języka potocznego.
Szymborska stroniła od życia publicznego, chroniła własną prywatność, nie identyfikowała się z ugrupowaniami literackimi i nie brała udziału w sporach estetycznych. Jej ton poetycki jest też powściągliwy, gdzie sprawy najpoważniejsze ukazuje się przez istotny szczegół, obficie operuje się niedopowiedzeniem i delikatną ironią.
Debiutowała w 1952 roku tomikiem Dlatego żyjemy; ostatni wydany za jej życia nosił tytuł Tutaj (2009). Oprócz twórczości lirycznej chętnie w gronie znajomych uprawiała zabawy literackie, tworząc ich nowe, zyskujące wielką popularność formy („lepieje” czy „moskaliki”).
Wiersz udostępniony dzięki uprzejmości Fundacji Wisławy Szymborskiej →
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Rafał Wojaczek, Ptak, o którym trochę wiem
Czyta Piotr Grabowski
Rafał Wojaczek, Wiesz jest mała radość
Czyta Piotr Piksa
Rafał Wojaczek, Prośba
Czyta Michalina Łabacz
RAFAŁ WOJACZEK (1945–1971) – jeden z najwybitniejszych polskich „poetów wyklętych”, świadomie wybierających bunt wobec ustabilizowanego społeczeństwa, manifestujących przerażenie brutalnością codziennego życia i odrazę do towarzyszącego mu konformizmu.
Ważnym tematem poezji Wojaczka jest gwałtownie przeżywana miłość, tyleż podległa prawom biologii, co uduchowiająca; właściwie jedyny jasny punkt w otaczającym go przeraźliwym świecie.
Cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier
Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego
Stanisław Barańczak, Pan tu nie stał
Czyta Paweł Paprocki
Stanisław Barańczak, Żeby w kwestii tej nocy była pełna jasność
Czyta Paweł Tołwiński
STANISŁAW BARAŃCZAK (1946–2014) – poeta, tłumacz, krytyk i teoretyk literatury, aktywista polityczny. Urodzony i wychowany w Poznaniu, związany z tamtejszym środowiskiem uniwersyteckim i artystycznym, debiutował w połowie lat 60-tych, uprawiając zarazem lirykę i literaturoznawstwo. Uznany za jednego z najwybitniejszych twórców Nowej Fali, tematycznie bliski był też ówczesnej sztuce „moralnego niepokoju” – wyrażając w swej poezji udrękę i niepokój życia w reżimie PRL (tomiki Ja wiem, że to niesłuszne, Sztuczne oddychanie, Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu). W latach 70‑tych związał się z powstającą opozycją demokratyczną, za co spotykały go liczne szykany (zwolnienie z uniwersytetu, zakaz druku). W 1981 roku przyjął profesurę Uniwersytetu im. Harvarda; odtąd do końca życia mieszkał w USA.
Ważną rolę w jego twórczości odegrały też tłumaczenia – zwłaszcza z j. angielskiego („poeci metafizyczni” XVII wieku, William Shakespeare) i rosyjskiego (Josif Brodski). Intensywnie uprawiał też zabawy literackie, odwołując się do anglosaskiej tradycji poezji żartobliwej i tworząc w języku polskim wiele udanych jej form i nowych gatunków. W jego późnej twórczości lirycznej dominuje ton egzystencjalny i metafizyczny, jawnie związany z postępującą chorobą.
Kultura MOŻE być dostępna dla każdego!
Od 2008 roku zespół Fundacji Kultury bez Barier → stale udostępnia dzieła kultury, filmy i spektakle (w tym przedstawienia Teatru Narodowego) osobom niewidomym i Głuchym. Warto wspierać ich działania.
Wesprzyj kulturę dostępną razem z nami:
https://zrzutka.pl/z/kulturabezbarier
#kulturabezbarier #znamimożesz
