Aktualności

Współczesna odyseja | premiera „Fausta”

15/10/2024

Indywidualne doświadczanie świata, podróż przez historię współczesną i archiwa naszej pamięci – Faust Goethego w reżyserii Wojciecha Farugi i dramaturgii Julii Holewińskiej. Premiera spektaklu odbyła się 26 października na dużej scenie Teatru.

Emblemat przedstawienia Faust. Projekt: Elipsy; Archiwum Artystyczne Teatru Narodowego

Faust – uczony, który tak marzył choćby o chwili szczęścia, że zawarł pakt z diabłem. Goethe posłużył się legendą Fausta, a pisząc dzieło niemal przez całe życie, próbował przedstawić w nim summę ludzkości. Jego dramat to lustro podstawione całej europejskiej kulturze i jedno z jej największych arcydzieł – wyraz europejskiego ducha, w którym odbijają się światy starożytny i współczesny. Przedstawienie powstaje na podstawie obydwu części Fausta, w których obecne są i duch sprzeciwu, i duch sprzeczności, i duch ironii. Indywidualne doświadczenie człowieka splata się tu z perspektywami – historyczną, kulturową, metafizyczną. Śledzimy ludzkie dążenia do poznania i uporządkowania rzeczywistości, która bezustannie się rozpada; jesteśmy świadkami sabatów, wojen, tyranii, rewolucji, okrucieństw i cierpienia – „świat się zaplątał w swoje obroty”, także dzisiaj. „Naszą rolą jest powiedzenie – «to się powtarza» – podkreśla Wojciech Faruga. – Faust jest zapisem doświadczenia totalnego i moim zdaniem, działa, jeśli staramy się ten dramat zrozumieć nie poprzez ‘całość historii świata’, ale poprzez coś, co jest naszym osobistym doświadczeniem” (rozmowa z Julią Holewińską i Wojciechem Farugą).

Podróż Fausta u boku Mefistofelesa, którego obraz odnajdujemy w emblematycznych postaciach XX wieku, odbywa się więc przez meandry historii współczesnej i archiwa naszej pamięci. „Duchem dla nas najważniejszym, przewodnikiem po Fauście od samego początku był słynny historyk sztuki, Aby Warburg – mówi Julia Holewińska. – Podobnie jak Goethe Warburg próbował objąć całość historii i kultury, tworząc swój niezwykły atlas Mnemosyne, który jest jednym z najważniejszych tekstów kultury drugiej połowy XX wieku. Warburg, zestawiając w nim ze sobą dzieła sztuki z różnych epok, przede wszystkim posługując się wątkami antycznymi i renesansowymi, śledził płynność obrazów, próbował stworzyć obraz europejskiej pamięci kolektywnej. My za tą płynnością obrazów podążamy, przedstawiając swój prywatny atlas pamięci XX wieku. W przedstawieniu pojawią się motywy kluczowe dla zrozumienia wieku XX i jego przemian” (rozmowa z Julią Holewińską i Wojciechem Farugą).

Anna Grycewicz (Marta), Hanna Wojtóściszyn (Małgorzata), Cezary Kosiński (Faust). Fot. Marta Ankiersztejn

Anna Grycewicz (Marta), Hanna Wojtóściszyn (Małgorzata), Cezary Kosiński (Faust) w Fauście Johanna Wolfganga Goethego w reżyserii Wojciecha Farugi. Fot. Marta Ankiersztejn

Opowieść o ludzkich próbach zrozumienia natury świata, jego ciągłych przekształceń, okrutnego biegu Historii to sposobność do postawienia pytań o to, jak pokierować zadaną nam wolnością, jak dokonywać sensownych czynów, by się ze światem uporać, zmierzyć z jego entropią – miarą nieuporządkowania. „Ten dramat boleśnie nakłuwa ludzką kondycję – przyznaje reżyser. – Mefistofeles nie jest tym, który namawia Fausta do złego, daje mu natomiast możliwość działania. Tragedia Małgorzaty wynika z woli i działań Fausta. Sednem pierwszego zakładu między Bogiem a Szatanem jest pytanie, czy człowiek ze swej natury jest dobry czy zły? I odpowiedź brzmi: jeśli człowiek dostaje możliwość działania, to okazuje się zły. Faust jest wolny, on wybiera. Goethe w żadnym momencie nie zdejmuje z Fausta odpowiedzialności” (rozmowa z Julią Holewińską i Wojciechem Farugą).

Opisowi świata dokonanemu przez Goethego towarzyszą humor, jarmarczność, groteska. „Formy wysokie mieszają się z niskimi – pisze o dramacie Tomasz Kubikowski w tekście Faustowisko, zamieszczonym w programie spektaklu – o ile w ogóle można tak rozróżniać, bo przecież wszystko tu podlega nieustannym geologicznym wstrząsom i przewrotom wskutek (jak tłumaczy Mefisto) diabelskich wzdęć i pruknięć: «Takie życie: dawniejsze dno jest dziś na szczycie». Podróż Fausta wiedzie poprzez wciąż wywracający się do góry nogami świat i nawet wielbiona przez współczesnych Goethemu starożytność, której wyobraźnia epoki nadała kształt nieskalanego marmuru, jawi się Doktorowi jako galeria mitycznych dziwactw, pokrak i straszydeł: «Klasyczna noc Walpurgi». Wątpliwe jest nawet to, czy Faust wypełnił diabelski zakład i w nieustannym dążeniu i niedosycie przeżył nareszcie chwilę, o której mógłby powiedzieć: «Trwaj, jesteś piękna!». Wątpliwość, dwuznaczność, ambiwalencja są naturalnym środowiskiem Fausta”.

W spektaklu w reżyserii Wojciecha Farugi i dramaturgii Julii Holewińskiej za scenografię, kostiumy i światło odpowiada Katarzyna Borkowska, muzykę skomponowała Teoniki Rożynek, autorem choreografii i ruchu scenicznego jest Bartłomiej Gąsior. W roli Fausta oglądamy Cezarego Kosińskiego. Paweł Brzeszcz jest Mefistofelesem 5 i Wagnerem, Aleksandra Justa – Mefistofelesem 3, Mateusz Kmiecik – Mefistofelesem 4, Damian Kwiatkowski – Mefistofelesem 1, Sławomira Łozińska – Mefistofelesem 2. Wiesława Cichego oglądamy w rolach Pana, Podskarbiego, Chirona, Małgorzatę Kożuchowską jako Ducha i Piękną Helenę, Henryka Simona jako Homunculusa, Wielkiego Podkomorzego, Euforiona, Ucznia. Natalia Kawałek wciela się w postaci Wiedźmy, Błędnego Ognika i Pantalis, Hanna Wojtóściszyn jest Małgorzatą i Forkiadą, Anna Grycewicz – Martą i Astrologiem, Adam Szczyszczaj – Walentym i Cesarzem. W rolach Matki Małgorzaty i Przodownicy Chóru – Paulina Korthals, w rolach Linkeusa i Biskupa – Piotr Piksa.