Historia

Natręci

19 listopada 1765 roku w nieistniejącym dziś budynku Operalni przy ul. Królewskiej Aktorowie Jego Królewskiej Mości dali premierę Natrętów Józefa Bielawskiego, komedii będącej swobodną przeróbką z Molière’a.

Ponieważ trupa miała wszelkie cechy w pełni zawodowego i narodowego zespołu (grała w języku polskim i z gry się utrzymywała), 19 listopada obchodzimy jako rocznicę powstania Teatru Narodowego. Powołanie narodowej sceny było jednym z elementów projektowanej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego reformy edukacji, obyczaju i życia kulturalnego upadającej Rzeczypospolitej.

na ilustracji po prawej: afisz Natrętów (1765)
na ilustracji poniżej: Wojciech Bogusławski
null

Zespół występował w Operalni przez dwa lata (1765–1767), jego działalność przerwały niepokoje, które ogarnęły kraj (konfederacja barska i pierwszy zabór). Wznowienie przedstawień należy zawdzięczać uchwaleniu w roku 1774 monopolu teatralnego. Odtąd dość burzliwe dzieje sceny, która straciła status teatru nadwornego, były związane z osobami kolejnych antreprenerów. Zespół występował w Pałacu Radziwiłłowskim (dziś siedziba Prezydenta RP) na Krakowskim Przedmieściu. Odnotować należy wprowadzenie na scenę rodzimego repertuaru, zwłaszcza komedii Franciszka Bohomolca i Adama Czartoryskiego. Na tej scenie w 1778 roku zadebiutował Wojciech Bogusławski.

null

W roku 1779 na placu Krasińskich otwarto budynek, który stał się stałą siedzibą narodowej sceny. Właśnie z dziejami tego gmachu związana jest działalność Wojciecha Bogusławskiego. Dla rozwoju naszej sceny położył on zasługi tak wybitne, że – choć w chwili powołania Teatru Narodowego (który w pierwszym okresie działał krótko i z przerwami) Bogusławski miał zaledwie kilka lat – uznajemy w nim „ojca teatru polskiego”.

na ilustracji po prawej: Teatr na Placu Krasińskich

Budynek przy placu Krasińskich przez ponad pół wieku był siedzibą narodowej sceny. Wobec konieczności przeprowadzania w nim coraz częstszych remontów w roku 1825 rozpoczęto budowę nowej, zaprojektowanej przez Antonia Corazziego siedziby teatru. Tymczasem lżejszy repertuar dramatyczny od roku 1829 zagościł w sali widowiskowej gmachu Towarzystwa Dobroczynności przy Krakowskim Przedmieściu (odbudowany po II wojnie światowej stoi do dziś, na jego fasadzie widnieje charakterystyczny napis „Res sacra miser”). Scenę nazwano Teatrem Rozmaitości – właśnie tu Wyspiański rozgrywa „teatralne” partie Nocy listopadowej. Z tego miejsca i zespół, i nazwa powędrowały wprost do prawego skrzydła nowopowstałego Teatru Wielkiego, najpierw do jego Sal Redutowych (1833), a potem do stałej siedziby, z osobnym wejściem od ul. Wierzbowej (1836). 

null
na ilustracji: Teatr Wielki (1840–1841)
null

Zanim to jednak nastąpiło, 24 lutego 1833 roku przedstawieniem Cyrulika Sewilskiego Rossiniego, na ówczesnym placu Marywilskim (dziś Teatralnym) otwarto okazały gmach Teatru Wielkiego (kontynuowanie działalności pod szyldem Teatru Narodowego okazało się niemożliwe po klęsce powstania listopadowego). Odtąd aż do roku 1915 teatralnym koncernem zwanym Teatrami Warszawskimi (z czasem pojawiła się nazwa Warszawskie Teatry Rządowe) kierowali carscy urzędnicy.

na ilustracji po lewej: Teatr Wielki (przed 1840 r.)
null

Nowa siedziba uświęciła coraz wyraźniejszy od początku wieku podział na trzy zespoły: opery, baletu i dramatu, z których każdy miał swojego kierownika. Choć repertuar dramatyczny wystawiano na obu scenach, tj. wielkiej i w Rozmaitościach, coraz częściej kojarzono z dramatem właśnie tę ostatnią. Tu występowali Alojzy Żółkowski (syn), Helena Modrzejewska, Jan Królikowski, Bolesław Leszczyński, Wincenty Rapacki.

na zdjęciu poniżej: Alojzy Żółkowski, syn (1840)
na zdjęciu po prawej: Helena Modrzejewska jako Ofelia, (1871)

null


We względnie długich dziejach Warszawskich Teatrów Rządowych można wyznaczyć kolejne etapy m.in. sukcesy repertuaru francuskiego, prapremiery komedii Aleksandra Fredry i dramatów Józefa Korzeniowskiego, epoka gwiazd, triumfy Moniuszki, patriotyczne manifestacje, klęski dramatów Słowackiego, pożar Rozmaitości w 1883 roku (odbudowa trwała niewiele ponad pół roku), wreszcie rewolucja 1905 roku i wprowadzenie na scenę nowej, tj. współczesnej dramaturgii.

null
na ilustracji : pożar Teatru Rozmaitości (1883)

Po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan, w lipcu 1915 roku przestają istnieć Warszawskie Teatry Rządowe. Odtąd Teatrem Rozmaitości zarządzać będzie „aktorskie zrzeszenie komedii i dramatu”. W zespole znaleźli się m.in. Frenkiel, Rapacki, Kamiński, Junosza-Stępowski, potem Adwentowicz, Węgrzyn i Leszczyński. Wobec braku carskiej cenzury na scenie pojawia się m. in. repertuar romantyczny (Horsztyński), klasyka światowa (Ibsen, Gogol, Shaw), dochodzi także do głośnej premiery Nocy listopadowej z Junoszą-Stępowskim w roli księcia Konstantego.

null
na ilustracji: teatralna publiczność
null

W 1919 roku, po odzyskaniu niepodległości, Rozmaitości stają się teatrem miejskim. Jeszcze tego samego roku scenę trawi pożar. Zespół występuje w Ogrodzie Saskim, w budynku Teatru Letniego, potem krótko, w sali Teatru im. Bogusławskiego. Równolegle trwa odbudowa dawnych Rozmaitości; w 1924 scena wznawia działalność już jako Teatr Narodowy.

W cztery lata później w Salach Redutowych, które nieco wcześniej (1919–1925) były miejscem eksperymentów teatralnych Reduty Juliusza Osterwy, otwarto kameralną scenę Narodowego, którą nazwano Teatrem Nowym. 

na ilustracji po prawej: Teatr Rozmaitości po odbudowie (1924)
na zdjęciu poniżej: inauguracja Teatru Narodowego (1924)

null

W takim kształcie, od 1934 roku zarządzany przez Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej, przetrwał Narodowy aż do wybuchu II wojny światowej.

Powojenne dzieje Teatru Narodowego, którego gmach (a wraz z nim bezcenne zbiory) płonął i we wrześniu 1939, i w czasie Powstania Warszawskiego, rozpoczynają się w roku 1949, po otwarciu odbudowanej siedziby. Jego losy w nieunikniony, choć przedziwny sposób splatają się z dziejami PRL i kolejnymi okresami: szaleństw socrealizmu, krótkiej i złudnej radości odwilży, „małej stabilizacji”, wypadków marcowych, gierkizmu, smutku stanu wojennego.

null
na ilustracji: gmach Teatru Wielkiego (1943)

Kierowany przez wybitnych i znanych artystów (Władysław Daszewski, Bohdan Korzeniewski, Erwin Axer, Wilam Horzyca, Kazimierz Dejmek, Adam Hanuszkiewicz), opromieniony sławą aktorskich gwiazd i kilkunastu wielkich realizacji, nie zawsze był jednak ulubieńcem publiczności i krytyki. Spłonął w marcu 1985 roku. Odbudowa trwała prawie dwanaście lat. Ukończono ją w roku 1996, w nowych czasach, w niepodległej Polsce.

19 listopada 1997 roku odbyła się premiera Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego. Było to pierwsze przedstawienie zrealizowane w odbudowanym Teatrze Narodowym, który rozpoczął działalność pod artystycznym kierownictwem Jerzego Grzegorzewskiego. Grzegorzewski sformułował koncepcję Teatru Narodowego jako Domu Wyspiańskiego:

“Przez stałe wsłuchiwanie się w słowa Wyspiańskiego [dramatopisarza, inscenizatora, malarza i poety, najwybitniejszego artysty polskiego modernizmu], szukamy sposobu wyrażenia jego intencji współczesnym układem przestrzeni scenicznej, współczesnym gestem, współczesnym mówieniem na scenie. (...) Mam tu na myśli sposób, który nie pomija całego doświadczenia sztuki XX wieku, i nie pomija również przemian wrażliwości wynikłych z nowych doświadczeń, jakie było udziałem pokoleń, żyjących po Wyspiańskim, aż do naszych czasów.” 

Za dyrekcji Grzegorzewskiego (1997/98–2002/2003) Teatr Narodowy odzyskał pozycję jednej z najważniejszych scen w kraju. W repertuarze znalazły się teksty Arystofanesa, Williama Shakespeare’a, Molière’a, Antoniego Czechowa, Augusta Strindberga, Stanisława Wyspiańskiego, Wystana Hugh Audena, Jamesa Joyce’a, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Witolda Gombrowicza, Tadeusza Różewicza, Harolda Pintera. Do współpracy zaproszono uznanych reżyserów: Kazimierza Dejmka, Adama Hanuszkiewicza, Henryka Tomaszewskiego, Macieja Prusa, Kazimierza Kutza, Jana Englerta, Tadeusza Bradeckiego.

Z myślą o młodej widowni stworzono oryginalny program edukacyjny. Do wygłaszania wykładów poświęconych dziejom polskiego i światowego teatru i dramatu zaproszono najwybitniejszych polskich intelektualistów, natomiast bohaterami wieczorów poetyckich byli m.in. Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Norwid, Thomas Stearns Eliot, Jarosław Iwaszkiewicz, Miron Białoszewski, Tadeusz Różewicz, ks. Jan Twardowski, Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Adam Zagajewski.

null
na ilustracji po prawej: gmach Teatru Narodowego, fot. Andrzej Georgiew

Wiele uwagi poświęcono odbudowywaniu i nawiązywaniu kontaktów międzynarodowych. Na scenie Teatru Narodowego wystapiły m.in. zespoły Komedii Francuskiej (Szelmostwa Skapena Molière’a w reż. Jean-Louis Benoit) i Piccolo Teatro di Milano (Sługa dwóch panów Carla Goldoniego w reż. Giorgio Strehlera). Natomiast zespół Narodowego wystąpił w Sarajewie podczas Mess Festival 2000 (Nowe Bloomusalem wg Jamesa Joyce’a w reż. Jerzego Grzegorzewskiego) i w Brukseli, w ramach prezentacji Europalia 2001 (Operetka Witolda Gombrowicza w reż. Jerzego Grzegorzewskiego).

1 września 2003 kierownictwo artystyczne Teatru Narodowego objął Jan Englert. Jako dyrektor stanął przed dwoma podstawowymi zadaniami: po pierwsze, zachować, ochronić i podtrzymać niedoceniany a unikalny dorobek poprzednika. Po drugie: rozszerzyć działalność teatru i otworzyć go na szerszą niż do tej pory publiczność.
Wedle zamierzeń obecnego dyrektora, Teatr Narodowy stał się szerokim artystycznym forum, polem spotkania różnorakich estetyk teatralnych i artystów wszystkich aktywnych pokoleń. Jego programowy eklektyzm odpowiada wielorakości polskiego życia teatralnego, podzielonego na wiele opozycyjnych wzajem nurtów i niechętnych wobec siebie obozów. Teatr zaczął pracować o wiele intensywniej, dając rocznie do dziewięciu premier i do pięciuset przedstawień, wprowadzając też nowe formy działań warsztatowych i edukacyjnych; intensywnie rozwijając przy tym kontakty zagraniczne.

null

Począwszy od roku 2009, w regularnym dwuletnim cyklu, teatr organizuje Spotkanie Teatrów Narodowych – unikalny festiwal skupiający najwartościowsze przedstawienia z narodowych scen Europy. Jest to zarazem okazja do rozmów i refleksji nad charakterem teatrów narodowych w XXI wieku, wyzwaniami, wobec których stoją i zadaniami, które powinny spełniać. Ważną częścią festiwalu jest sympozjum z udziałem dyrektorów scen narodowych, którzy mogą we własnym gronie porozmawiać o problemach – wspólnych lub szczególnych dla konkretnych instytucji.

W 2015 roku Teatr Narodowy skończył dwieście pięćdziesiąt lat. Jest czwartą pod względem starszeństwa sceną narodową Europy. W swojej burzliwej historii stanowił zarówno narzędzie władzy rozległego, wielonarodowego królestwa, jak i ostatnią publiczną placówkę kultury walczącej o przetrwanie. Parokrotnie obarczano go ciężarem ambicji i nadziei kulturalnych odradzającej się państwowości. Wielokrotnie płonął i był odbudowywany. Za każdym razem odzyskiwał pozycję jednej z najważniejszych scen w Polsce.

na ilustracji po lewej: pomnik Wojciecha Bogusławskiego przez gmachem Teatru Narodowego (2005), fot. W. Sternak

  • Repertuar czerwiec – październik 2023

    Na trzech scenach Teatru wiele tytułów, w tym Maria Stuart Schillera, Dekalog Kieślowskiego i Piesiewicza oraz Śnieg Przybyszewskiego.

  • Oferty promocyjne

    Bilety dla seniorów i studentów w cenie od 30 do 50 zł w ramach programów TEATR DLA SENIORÓW. TEATR DLA STUDENTÓW / oferty od czerwca do końca października. 

  • „KLASA TN. Pierwszy dzwonek” – finał 2. edycji projektu

    1 czerwca odbyły się pokazy pracy warsztatowej Buty! Pokazy zwieńczyły 2. edycję projektu edukacyjnego „KLASA TN. Pierwszy dzwonek”. 

  • KILKA DZIEWCZYN – pożegnanie z tytułem

    20, 21 i 22 czerwca zagramy ostatnie przedstawienia Kilku dziewczyn Neila LaBute’a w reżyserii Bożeny Suchockiej. Zapraszamy na Scenę Studio!

  • ŚLUB – pożegnanie z tytułem

    13, 14 i 15 października zapraszamy na ostatnie przedstawienia Ślubu Witolda Gombrowicza w interpretacji litewskiego wizjonera teatru, Eimuntasa Nekrošiusa.

  • Program „Klasa w Warszawie. Warszawa z klasą”

    Zapraszamy uczniów warszawskich szkół na spektakle w Teatrze Narodowym w ramach programu „Klasa w Warszawie. Warszawa z klasą”. 

  • Vouchery do Teatru Narodowego

    Długoterminowe vouchery do Teatru Narodowego to doskonały podarunek. Są dostępne online oraz w kasach Teatru. 

  • KOMEDIANT – recenzje po premierze

    Przedstawiamy wybór recenzji i opinii po premierze Komedianta Thomasa Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika.

  • Gra przeciwieństw | premiera KOMEDIANTA

    Przewrotny dramat Bernharda reżyseruje Andrzej Domalik. W roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz, aktor, którego kreacje na teatralnej scenie możemy podziwiać od ponad pięćdziesięciu lat!

  • 80. urodziny Jana Englerta

    Jan Englert, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego, 11 maja obchodzi 80 urodziny! Z okazji jubileuszu życzymy nieustającej wiary w teatr!

  • Tak to już zostanie. Rozmowa z Andrzejem Domalikiem

    „Teatr jest więzieniem, dość beznadziejnym, nie ma co liczyć na złagodzenie kary, tak to już zostanie” – mówi Andrzej Domalik. Pracuje nad Komediantem Bernharda.

  • KOMEDIANT | wideo zapowiedź

    Przed premierą – wideo zapowiedź! Premiera Komedianta Thomasa Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika już 13 maja. W roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz. 

  • 100. przedstawienie KORDIANA

    Kordian – dramat o trudnych polskich wyborach, polskim niebie i polskim piekle. 26 kwietnia spektakl zagramy po raz setny! Z tej okazji przedstawiamy fotorelację zza kulis. 

  • Jan Frycz – 45-lecie pracy artystycznej

    Jan Frycz obchodzi jubileusz 45-lecia pracy artystycznej. Gratulujemy i życzymy wielu kolejnych aktorskich wyzwań i artystycznych spełnień!

  • Gustaw Holoubek | Wielka Improwizacja

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przedstawiamy Wielką Improwizację w jego wykonaniu. Nagranie pochodzi z premiery Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka.




  • Jan Englert wspomina Gustawa Holoubka

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka Jan Englert wspomina wybitnego aktora – „Gustaw Holoubek jest autorytetem, punktem odniesienia”.  

  • Gustaw Holoubek w Teatrze Narodowym

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przypomnamy ten rozdział jego bogatej biografii artystycznej, który wiązał się z pracą w Teatrze Narodowym. Ma on szczególne miejsce w historii tej sceny.

  • Żegnamy Macieja Prusa

    Z wielkim smutkiem żegnamy Macieja Prusa, jednego z najwybitniejszych twórców polskiego teatru. Artysta zmarł 9 kwietnia w wieku 85 lat.

  • 70. urodziny Sławomiry Łozińskiej!

    8 kwietnia Sławomira Łozińska obchodzi 70. urodziny! W tym roku przypada również 50. rocznica debiutu wybitnej aktorki w Teatrze Narodowym. Życzymy jubilatce radości, satysfakcji i kolejnych wspaniałych ról!

     

  • Aktorki i aktorzy TN z Medalami Gloria Artis

    Małgorzata Kożuchowska, Sławomira Łozińska, Jarosław Gajewski i Arkadiusz Janiczek zostali uhonorowani Medalami Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

  • Międzynarodowy Dzień Teatru 2023

    Wspólne święto nas wszystkich – ludzi teatru i widzów! Z tej okazji dziękujemy wszystkim tym, dla których teatr jest ważnym miejscem spotkań. Bądźmy razem!

  • ALICJI KRAINA CZARÓW – recenzje

    „Wielka imaginacja. Wielka fantazja. Wielka wyobraźnia”, „piękny spektakl” – recenzje po premierze ALICJI KRAINY CZARÓW wg Carrolla w reżyserii Sławomira Narlocha. 

  • Na wyspach pamięci. Rozmowa ze Sławomirem Narlochem

    „To opowieść o pamięci i fascynującej rzeczywistości pełnej zagadek i paradoksów. Tu i teraz – dziś jest czas na Alicji Krainę Czarów” – mówi Sławomir Narloch, reżyser spektaklu. 

  • MUZYKA TO CZAS

    Przedstawiamy muzyczną zapowiedź Alicji Krainy Czarów! W roli Szalonego Kapelusznika – Paweł Paprocki. 

  • Wskazówki zegara | premiera ALICJI...

    Czy można pamiętać do przodu? Odwrócić czas? Zatrzymać wspomnienia? Alicji Kraina Czarów wg Lewisa Carrolla w reżyserii Sławomira Narlocha.

  • Piotr Cieplak z Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya

    Piotr Cieplak został wyróżniony Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya za wybitne osiągnięcia w sztuce reżyserskiej, ze szczególnym uwzględnieniem spektakli realizowanych w Teatrze Narodowym.

  • Jan Englert – jubileusz 45-lecia pracy reżyserskiej

    Jan Englert po raz pierwszy reżyserował w 1978 roku. Jego najnowszą pracą reżyserską jest zrealizowany w Teatrze Narodowym Mizantrop Molière’a. 

  • MIZANTROP – recenzje po premierze

    Po premierze Mizantropa Molière’a w reżyserii Jana Englerta – przedstawiamy wybór recenzji. 

  • Niejednoznaczność | Molière w Narodowym

    Pytania o nasz stosunek do świata i postawę wobec innych, o egoizm i empatię – premiera Mizantropa Molière’a odbyła się 10 grudnia na scenie Studio. 

  • Szlachetność i profity. Rozmowa z Janem Englertem

    „Rozkrok między szlachetnością a interesownością, pychą a skromnością – to jest najciekawsze” – mówi Jan Englert, reżyser Mizantropa

  • KSIĘGI JAKUBOWE – wybór recenzji

    Przedstawiamy fragmenty recenzji, które ukazały się po premierze Ksiąg Jakubowych Olgi Tokarczuk w reżyserii Michała Zadary.

  • My z nich | rozmowa z Michałem Zadarą

    „My, współcześni Polacy, jesteśmy spadkobiercami bardzo różnych tradycji, narodowości, praktyk” – mówi Michał Zadara, reżyser Ksiąg Jakubowych.

  • Dziedzictwo | premiera KSIĄG JAKUBOWYCH

    Nasi przodkowie, tożsamość i przyszłość – Księgi Jakubowe Olgi Tokarczuk w inscenizacji Michała Zadary.

  • DEKALOG – recenzje po premierze

    Przedstawiamy wybór recenzji po premierze Dekalogu Kieślowskiego / Piesiewicza w reżyserii Wojciecha Farugi.  

  • Rozmowa z Wojciechem Farugą o DEKALOGU

    „Wydaje mi się, że rozważania: co jest dobre, co złe, co trzeba, a czego nie wolno, są teraz, kiedy ten świat po raz kolejny nam się wymknął, wyjątkowo ważne” – mówi reżyser Dekalogu.

  • Po pierwsze człowiek | premiera DEKALOGU

    Wojciech Faruga sięgnął po ikoniczne dzieło polskiego filmu, przemyślane na nowo po ponad trzech dekadach. 

  • Warszawska Nagroda Edukacji Kulturalnej

    Z radością informujemy, że zrealizowany przez nas program dla szkół KLASA TN zdobył III nagrodę 13. edycji Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej.

  • Solidarni z Ukrainą | Солідарні з Україною

    Zespół Teatru Narodowego solidaryzuje się z Ukraińcami, walczącymi o niepodległość swojej ojczyzny. 

  • TEATR MÓJ WIDZĘ... – rozmowy z aktorkami i aktorami

    Kinga Ilgner rozmawia z: Anną Seniuk, Małgorzatą Kożuchowską, Gabrielą Muskałą, Janem Englertem, Jerzym Radziwiłowiczem, Marcinem Hycnarem. Partnerem cyklu jest Teatr Narodowy.

  • DEJMEK Raszewskiej z nagrodą PTBT!

    Wydana przez Teatr Narodowy książka Dejmek Magdaleny Raszewskiej otrzymała nagrodę Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych. 

  • Cykl AKTORZY/SENIORZY

    Teatr Narodowy jest partnerem internetowego projektu Leny Frankiewicz, filmowego cyklu, na który składają się rozmowy o teatrze z seniorkami i seniorami zawodu aktorskiego.

  • Cykl POECI POLSCY online #kulturabezbarier

    Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego – artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier.

  • WYKŁADY OTWARTE online (materiały audio)

    Wykłady Teatru Narodowego online dotyczące badań nad twórczością wielkich osobowości polskiej kultury.

  • Przedstawienia Teatru Narodowego online

    Spektakle Teatru Narodowego zrealizowane w Teatrze Telewizji – wybór ze zbiorów Ninateka.pl oraz Vod.TVP. 

  • Teatr Narodowy w Google Cultural Institute

    Wystawę o burzliwych dziejach Narodowej Sceny można oglądać w sieci! Zapraszamy do odwiedzenia Google Cultural Institute.

Korzystając z serwisu internetowego Teatru Narodowego akceptujesz zasady Polityki prywatności oraz wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Plik cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej na temat cookie, kliknij tutaj