Aktualności

Tak to już zostanie. Rozmowa z Andrzejem Domalikiem

 

Na zdjęciu: próba Komedianta – Hubert Łapacz (Ferruccio), Andrzej Domalik – reżyser, Jerzy Radziwiłowicz (Bruscon). Fot. Marta Ankiersztejn

Andrzej Domalik Komedianta→ Thomasa Bernharda z Jerzym Radziwiłowiczem w tytułowej roli Bruscona. „Opowieści Bernharda oparte są na przeciwieństwach, na zaprzeczeniach, na tym, co on sam określa mniej więcej w ten sposób: »jeżeli chcemy do czegoś dotrzeć, trzeba udać się w kierunku przeciwnym« – podkreśla reżyser. – Kiedy więc przyglądamy się Brusconowi, to absolutną koniecznością jest zadanie sobie pytania, kiedy on gra, a kiedy nie. Otóż gra niemal zawsze. Dlatego mówi, że teatr jest więzieniem, dość beznadziejnym, nie ma co liczyć na złagodzenie kary, tak to już zostanie. Jest na granie skazany”.
Premiera przedstawienia na Scenie przy Wierzbowej 13 maja.

Niedawno pracował Pan nad dramatem Bernharda Minetti. Portret artysty z czasów starości*, teraz Komediant – dlaczego?

Przygoda pod tytułem Minetti… poprowadziła mnie do przygody pod tytułem: może by jeszcze raz. Natomiast nie jestem w stanie określić jednym zdaniem, dlaczego. Ani w przypadku Minettiego… ani w przypadku Komedianta. Nie jestem w stanie także dlatego, że to, co pisze Bernhard, „dzieje się” na wielu poziomach, rozgrywa w różnych przestrzeniach i prowadzi do tego, aby, mówiąc Bernhardem, wszystko „prosto się skomplikowało”. Jego opowieści oparte są na przeciwieństwach, na zaprzeczeniach, na tym, co on sam określa mniej więcej w ten sposób: „jeżeli chcemy do czegoś dotrzeć, trzeba udać się w kierunku przeciwnym, w kierunku kontrastu”. To jest chyba wystarczające alibi [śmiech].

Komediancie główny bohater Bruscon, którego gra Jerzy Radziwiłowicz, też posługuje się tym terminem, mówi o napisanej przez siebie sztuce Koło historii: „żeby moje arcydzieło nie obróciło się w swoje przeciwieństwo”. Sam zresztą jest zbudowany ze sprzeczności, zabiega o publiczność i pogardza nią, jest przywiązany do żony i dzieci, ale ich poniża, jest programowo niepoprawny, aspołeczny, ale z władzą woli nie zadzierać… Próbuje Pan wydobyć wszystkie te przeciwieństwa?

Próby KOMEDIANTA: Jerzy Radziwiłowicz (Bruscon), Andrzej Domalik (reżyser). Fot. Marta Ankiersztejn
Jerzy Radziwiłowicz (Bruscon), Andrzej Domalik – reżyser podczas prób Komedianta Thomasa Bernharda. Fot. Marta Ankiersztejn

Nasze starania idą w tym kierunku. Jerzy jest aktorem precyzyjnie analitycznym, ja przy nim jestem raczej powierzchownym gościem… może nie tylko przy nim [śmiech]…, ale jak mus to mus, więc przeciwieństwa rzeczywiście próbujemy rozłożyć na czynniki pierwsze i rozmawiać o nich, nawet jeżeli – a czasami tak bywa – to zostaje tylko między nami. Podpieramy się cytatem klasyka, czyli Konrada Swinarskiego, który powtarzał: „nie widać, ale my musimy to wiedzieć”.

A wracając do listy przeciwieństw, badacze taki stan określają mianem coincidentia oppositorum i to jest bardzo bliskie pisarstwu Bernharda. Jeszcze jedno zderzenie jest dla nas ważne, chyba zresztą najważniejsze. Oryginalny tytuł tej sztuki brzmi: Der Theatermacher  „Człowiek teatru”. Nawet jeżeli w ujęciu Bernharda tytuł ma podtekst ironiczny, czy nawet złośliwy, to jest to pojęcie dość szerokie.
Kiedy więc przyglądamy się Brusconowi, to absolutną koniecznością jest zadanie sobie pytania, kiedy on gra, a kiedy nie. Otóż on gra niemal zawsze. Dlatego mówi, że teatr jest więzieniem, dość beznadziejnym, nie ma co liczyć na złagodzenie kary, tak to już zostanie. Życie prywatne także zamienia w teatr. Dlaczego to robi? Bo musi. Jest na granie skazany. Nie ma w tym kalkulacji. Kiedy gra, a kiedy nie gra? Staramy się, żeby to nie było takie proste i jasne, żeby nie powiedzieć – prostackie. Bo wydaje się, że Bruscon też nie do końca to wie. Jest taka papierowa zabawka, którą robią dzieci – piekło/niebo. Bawiąc się, operujemy palcami i wychodzi nam – ALBO piekło ALBO niebo… i to zdecydowanie nie jest ten przypadek… Rzecz się wymyka, te dwie rzeczywistości już dawno się przeniknęły. A Bruscon jest całością, na którą składają się dwa światy, jednak gdzie przebiega granica – nie wiadomo. Dokładnie rzecz analizujemy, mimo że wszystko prowadzi nas do słowa: tajemnica. Ale ja przecież nie mogę powiedzieć do aktora: „proszę grać tajemnicę” [śmiech]. 

A czy przed przystąpieniem do pracy na Komediantem trzeba zadać sobie też takie pytania: czy Bruscon jest dobrym aktorem? czy napisał arcydzieło? a może jego sztuka to ostatnia szmira?

Wiemy z tekstu, że Bruscon ma na swoim koncie poważne role, grał na przykład Mefista i Fausta, nie zawsze był aktorem w objeździe po wsiach Górnej Austrii. Losy potoczyły się, jak się potoczyły, to jest zupełnie inna historia. Ale zakładamy, że talentu się nie traci, traci się jedynie formę. W przypadku Koła historii mamy znacznie mniej danych. Stworzenie opowieści, która ma ambicje opowiedzenia o losie Historii, w której biorą udział i, co więcej, spotykają się na scenie Cezar z Napoleonem oraz z Hitlerem – brzmi groźnie. Ale to wcale jeszcze nie dowód, że to grafomania. Chcę wierzyć, że jeśli jest grafomanią, to Wielką Grafomanią. 

Na przykład taka kwestia ze sztuki Bruscona: „Metternich udaje / że nie widzi / gdzie leży szpilka od kapelusza / cały świat widzi / gdzie leży ta szpilka / tylko on jej nie widzi”. Jaką rolę pełni tu kłamstwo?

Bruscon mówi, że teatr jest kłamstwem, ale kłamstwem wspaniałym, kłamstwem niemal perfekcyjnym. W zasadzie wszyscy kłamiemy: autorzy, aktorzy, widzowie także. „Rozszerza” więc instytucję teatru na instytucję świata. W sposób przekonujący, żeby nie powiedzieć – szlachetny, kłamstwo obłaskawia. A że my wszyscy, trzymając się już tego terminu, „pracujemy” w kłamstwie i to nam się podoba, tym bardziej musimy być w tym – przynajmniej w miarę – konsekwentni. Jeśli nie będziemy, to przyznamy się do zmarnowanego życia.

Próby KOMEDIANTA: Hubert Łapacz (Ferruccio), Zuzanna Saporznikow (Sara), Aleksandra Justa (Pani Bruscon), Jerzy Radziwiłowicz (Bruscon). Fot. Marta Ankiersztejn
Hubert Łapacz (Ferruccio), Zuzanna Saporznikow (Sara), Aleksandra Justa (Pani Bruscon), Jerzy Radziwiłowicz (Bruscon) podczas prób Komedianta Thomasa Bernharda. Fot. Marta Ankiersztejn

Aktorstwo jest więc sytuacją egzystencjalną.

Dla Bruscona niewątpliwie. Oznacza to także, że wszystko jest teatrem, a Bruscon – uniwersum. Absolutem. To, co jest poza sztuką, jest nieistotne. Gdyby nie było aktorstwa, trzeba by się powiesić. Skoro tego nie robimy, trzeba grać.

„Jakbyśmy przyjeżdżając do tego Utzbach, wpadli w jakąś pułapkę” – podkreśla Bruscon.  

Myślę, że teatr też jest pułapką. W teatrze na samym początku gaśnie światło; między innymi po to, żeby widz miał kilkanaście sekund na podpisanie umowy, w której zgadza się na to, że – przynajmniej do pewnego stopnia – zaakceptuje świat, który się przed nim rozpali. A przedstawiający ten świat mówią: „my wam pokażemy fikcję, ale pokażemy tak fantastycznie, że w nią uwierzycie”.

Jaki świat rozpali Pan na Scenie przy Wierzbowej?

Nic nowego. Szanuję i wierzę w słowo w teatrze. Szczególnie słowo dobrze wypowiedziane. Widzowie zobaczą to, do czego, mam poważną nadzieję, przekonają ich aktorzy: Aleksandra Justa, Zuzanna Saporznikow, Hubert Łapacz, Arkadiusz Janiczek, Kinga Ilgner i w roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz. To oni tworzą opowieść i są częścią opowieści. 

To jest władza.

Oczywiście. Niewielka, ale zawsze. To my rozdajemy karty. Przez chwilę.

Czy można bez gniewu, sprzeciwu wobec świata pracować nad twórczością Bernharda?

Żeby mieć odczucie gniewu, niechęci i niezgody na rzeczywistość, nie potrzebuję Bernharda. Ale rzeczywiście w tym świecie czuję się nieźle, być może dlatego, że zawsze ciekawili mnie pisarze okrutni, na przykład Antoni Czechow… Dla mnie Bernhard jest kontynuacją Czechowa…

nad którym pracował Pan wielokrotnie….**

Tak, wiele razy… to są oczywiście inne światy, ale bardzo podobny stosunek autorów do rzeczywistości. Mówiąc najprościej i najkrócej, Czechow uważał, że to, co nas otacza, jest absurdalne, ale czasami piękne…

I trzeba mieć odwagę, żeby się z tym zmierzyć. A Bruscon jest waleczny czy rejteruje?

I jedno, i drugie. Mówi dwukrotnie, że nie wolno się bać i nie wolno tchórzyć. Czuje niebezpieczeństwo i dokonuje wtedy swoistej automotywacji, uczucie lęku nie jest mu więc obce. Ale jednocześnie – i to jest tak samo mocne, a może nawet mocniejsze – definiuje siebie w ten sposób: Szekspir / Wolter / i ja.

* Premiera w Teatrze Polonia w Warszawie 7 czerwca 2021

** Andrzej Domalik wyreżyserował Mewę (Teatr Dramatyczny w Warszawie, 1991; Teatr im. Słowackiego w Krakowie, 2005), Trzy siostry (Teatr Bagatela w Krakowie, 2001), …i tyle miłości (Teatr Ateneum w Warszawie, 2005), Wesele by Czechow (Teatr Bagatela w Krakowie, 2006), 32 omdlenia (Teatr Polonia w Warszawie, 2011). W Teatrze Telewizji zrealizował Płatonowa (1992) i Wiśniowy sad (1994), z inspiracji Trzema siostrami powstał jego film fabularny Łóżko Wierszynina (1997).


Rozmawiała: Monika Mokrzycka-Pokora (materiał własny Teatru; w przypadku publikacji fragmentów prosimy o podanie źródła) 


Strona przedstawienia Komediant →
 

premiera: 13 maja 2023, godz. 19:30, Scena przy Wierzbowej im. Jerzego Grzegorzewskiego

 

  • W próbach: GRA SNÓW

    Próbujemy! Premiera Gry snów Strindberga w reżyserii Sławomira Narlocha już 13 kwietnia na Scenie przy Wierzbowej. 

  • Repertuar marzec – maj

    W kwietniu zapraszamy na premierę Gry snów Strindberga. Ponadto wśród wielu tytułów – Szekspirowski Król Lear oraz Piknik pod Wiszącą Skałą wg Lindsay.

  • TEATR DLA SENIORÓW I STUDENTÓW

    Bilety promocyjne dla seniorów i studentów w cenie od 30 do 50 zł – wiele propozycji od marca do maja. 

  • Utrudnienia w dojeździe do Teatru | 24 marca

    Uprzejmie informujemy, że w związku z 18. Półmaratonem Warszawskim 24 marca możliwe są utrudnienia w dojeździe i parkowaniu w okolicach Teatru Narodowego.

  • KRÓL LEAR – wybór recenzji po premierze

    Recenzenci i teatralni blogerzy dzielą się opiniami po premierze Króla Leara Shakespeare’a w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego.

  • Ewa Wiśniewska – 60 lat na scenie!

    Ewa Wiśniewska obchodzi jubileusz 60-lecia pracy artystycznej. Wybitna aktorka została uhonorowana Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. Gratulujemy!

  • SONATA JESIENNA – 100 przedstawienie!

    Sonatę jesienną Ingmara Bergmana w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego 7 kwietnia przedstawimy po raz setny.

  • FREDRO na Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych

    Fredrę. Rok Jubileuszowy w reżyserii Jana Englerta pokażemy 18 i 19 kwietnia na Międzynarodowym Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi.

  • Trzytomowa publikacja o Jerzym Grzegorzewskim

    To. Biografia Jerzego Grzegorzewskiego Maryli Zielińskiej oraz album Jerzy Grzegorzewski 1939–2005 pod red. Janusza Górskiego dostępne w księgarni internetowej.

  • TARTUFFE – pożegnanie z tytułem

    Po niemal osiemnastu latach od premiery, pożegnaliśmy spektakl Tartuffe albo Szalbierz Molière’a w reżyserii Jacques’a Lassalle’a. 

  • DUSZYCZKA – wspomnienie

    30 stycznia 2024 minęło 20 lat od premiery Duszyczki Różewicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego. Zapraszamy do obejrzenia filmowego zapisu wspomnień!

  • Vouchery do Teatru Narodowego

    Długoterminowe vouchery do Teatru Narodowego to doskonały podarunek. Są dostępne online oraz w kasach Teatru. 

  • KLASA TN – 3. edycja projektu edukacyjnego

    Spotkania z młodymi ludźmi sprawiają nam mnóstwo radości! Już po raz trzeci zgłębiamy tajniki teatru z uczennicami i uczniami warszawskich szkół.

     

  • SZTUKA ROZMOWY. Podcast Teatru Narodowego

    Jak buduje się artystyczne relacje? Rozmowy z aktorkami i aktorami Teatru Narodowego. Zapraszamy do słuchania!

  • Recenzje po premierze CZEKAJĄC NA GODOTA

    Recenzenci i teatralni blogerzy dzielą się opiniami o spektaklu Czekając na Godota Samuela Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka.

  • CZEKAJĄC NA GODOTA – zwiastun

    Zwiastun Czekając na Godota Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka. Premiera spektaklu odbyła się 9 grudnia na Scenie Studio.

  • Heroizm trwania | premiera CZEKAJĄC NA GODOTA

    Trwanie – uparte i heroiczne. Premiera Czekając na Godota Samuela Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka odbyła się 9 grudnia na Scenie Studio. 

  • Rozmowa z Piotrem Cieplakiem

    „Wszystko, co człowiek może zrobić – złorzecząc, przeklinając, wściekając się, to jednak… czekać” – mówi Piotr Cieplak o pracy nad Czekając na Godota Becketta. 

  • PCHŁA SZACHRAJKA – 10 lat od premiery!

    6 grudnia 2023 mija 10 lat od premiery Pchły Szachrajki Jana Brzechwy w reżyserii Anny Seniuk! Zapraszamy do obejrzenia materiału o tym wyjątkowym, łobuzerskim spektaklu.


  • Księgarnia internetowa

    Publikacje poświęcone dziejom teatru i jego twórcom, w ofercie także torby i saszetki ze zdemontowanych banerów. Zapraszamy do księgarni internetowej!

  • FREDRO. ROK JUBILEUSZOWY – recenzje

    „Niezwykły spektakl, pozornie utrzymany w konwencji próby, stał się zatrzymanym w czasie sądem nad dziełem wybitnego komediopisarza” – recenzje po premierze Fredry w reż. Jana Englerta. 

  • Stawiany na pomnikach i przed sądem

    Fredro. Rok Jubileuszowy w reżyserii Jana Englerta – premiera odbyła się 1 grudnia. W roku 2023 świętowaliśmy 230 rocznicę urodzin komediopisarza.

  • Eimuntas Nekrošius – piąta rocznica śmierci

    20 listopada 2023 roku minęła piąta rocznica śmierci Eimuntasa Nekrošiusa – jednego z najwybitniejszych europejskich twórców teatralnych ostatniego półwiecza.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO – recenzje

    „Znakomity spektakl”, „cały zespół aktorski gra koncertowo” – przedstawiamy recenzje i opinie krytyków oraz teatralnych blogerów o Opowieściach Lasku Wiedeńskiego.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO | zwiastun

    Premiera Opowieści Lasku Wiedeńskiego Ödöna von Horvátha w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej odbyła się 4 listopada na Scenie przy Wierzbowej.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO | premiera

    Cywilizacja na krawędzi, w kryzysie wartości – świat, który nie chce pomyśleć. Dramat von Horvátha w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej. 

  • Martyna Kander nagrodzona za scenografię do ALICJI...

    Martyna Kander otrzymała trzecią nagrodę w Ogólnopolskim Plebiscycie Musicalowych Premier Sezonu 2022/2023 za scenografię do spektaklu Alicji Kraina Czarów

  • Jubileusze dyrekcji Teatru Narodowego

    Jubileusze – 25 lat dyrekcji Krzysztofa Torończyka w odbudowanym Teatrze Narodowym, 20 lat dyrekcji artystycznej Jana Englerta. 

     

  • Wojciech Faruga z Nagrodą im. Konrada Swinarskiego

    Wojciech Faruga za reżyserię Dekalogu został uhonorowany Nagrodą im. Konrada Swinarskiego przyznawaną przez miesięcznik „Teatr”. Serdecznie gratulujemy!

  • Premiery sezonu 2023/2024

    Opowieści Lasku Wiedeńskiego, Czekając na Godota, Król Lear, Gra snów, a także Fredro, widowisko z okazji Roku Jubileuszowego Aleksandra Fredry. 

  • 80. urodziny Jana Englerta

    Jan Englert, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego, 11 maja obchodzi 80 urodziny! Z okazji jubileuszu życzymy nieustającej wiary w teatr!

  • 100. przedstawienie KORDIANA

    Kordian – dramat o trudnych polskich wyborach, polskim niebie i polskim piekle. 26 kwietnia 2023 roku spektakl zagraliśmy po raz setny! Z tej okazji przedstawiamy fotorelację zza kulis. 

  • Jan Frycz – 45-lecie pracy artystycznej

    Jan Frycz obchodzi jubileusz 45-lecia pracy artystycznej. Gratulujemy i życzymy wielu kolejnych aktorskich wyzwań i artystycznych spełnień!

  • Gustaw Holoubek | Wielka Improwizacja

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przedstawiamy Wielką Improwizację w jego wykonaniu. Nagranie pochodzi z premiery Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka.




  • Jan Englert wspomina Gustawa Holoubka

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka Jan Englert wspomina wybitnego aktora – „Gustaw Holoubek jest autorytetem, punktem odniesienia”.  

  • Gustaw Holoubek w Teatrze Narodowym

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przypominamy ten rozdział jego bogatej biografii artystycznej, który wiązał się z pracą w Teatrze Narodowym. 

  • 70. urodziny Sławomiry Łozińskiej!

    8 kwietnia Sławomira Łozińska obchodzi 70. urodziny! W tym roku przypada również 50. rocznica debiutu wybitnej aktorki w Teatrze Narodowym. Życzymy kolejnych wspaniałych ról!

  • Aktorki i aktorzy TN z Medalami Gloria Artis

    Małgorzata Kożuchowska, Sławomira Łozińska, Jarosław Gajewski i Arkadiusz Janiczek zostali uhonorowani Medalami Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

  • Piotr Cieplak z Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya

    Piotr Cieplak został wyróżniony Nagrodą im. Żeleńskiego-Boya za wybitne osiągnięcia w sztuce reżyserskiej, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji w Teatrze Narodowym.

  • Jan Englert – jubileusz 45-lecia pracy reżyserskiej

    Jan Englert po raz pierwszy reżyserował w 1978 roku. Jego najnowszą pracą reżyserską jest zrealizowany w Teatrze Narodowym Mizantrop Molière’a. 

  • Warszawska Nagroda Edukacji Kulturalnej

    Z radością informujemy, że zrealizowany przez nas program dla szkół KLASA TN zdobył III nagrodę 13. edycji Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej.

  • Cykl POECI POLSCY online #kulturabezbarier

    Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego – artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier.

  • Przedstawienia Teatru Narodowego online

    Spektakle Teatru Narodowego zrealizowane w Teatrze Telewizji – wybór ze zbiorów Ninateka.pl oraz Vod.TVP. 

Korzystając z serwisu internetowego Teatru Narodowego akceptujesz zasady Polityki prywatności oraz wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Plik cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej na temat cookie, kliknij tutaj