Aktualności

„…nie można się zakochiwać w przeddzień wojny”. Rozmowa z Leną Frankiewicz

Reżyserka pracuje nad sceniczną wersją opowiadania Kazimierza Brandysa Jak być kochaną. Premiera przedstawienia na Scenie przy Wierzbowej 2 lutego.
„To historia miłości straceńczej, wybitnie polskiej, bo skazanej z góry na porażkę – mówi Frankiewicz. – Bohaterowie, Felicja i Wiktor, są uwikłani w mechanizm historyczny, jego bezwzględność i bezsensowność. Splot miłości i wojny, w którym od samego początku się poruszają, rodzi w nich rodzaj napięcia, jest bardzo silnym doświadczeniem egzystencjalnym”.

Próby do JAK BYĆ KOCHANĄ: Jan Frycz, Lena Frankiewicz (reżyserka). Fot. Magda HueckelNa podstawie opowiadania Brandysa Jak być kochaną powstał w 1962 roku słynny obraz Hasa. Czy przy tworzeniu scenariusza, którego autorką jest Małgorzata Anna Maciejewska, inspiracją był także film?

Jak najbardziej. Tak się jednak złożyło, że najpierw przeczytałam opowiadanie, które mnie uwiodło zarówno w języku, jak i w bardzo współczesnej konstrukcji opartej na strumieniu świadomości głównej bohaterki. To jest bardzo trafnie i z dużą czułością napisany monolog wewnętrzny Felicji. Poprzez tę szczególną i nieoczywistą strukturę udało się Brandysowi celnie sportretować kobietę, jej wewnętrzną kondycję. Myślę, że każdy z nas ma na swoim koncie taką podróż, podczas której niejako „skanujemy” całe nasze życie, wybory oraz konsekwencje tych wyborów. I odbywa się to właśnie poprzez strumień skojarzeń, nielinearnych wspomnień, refleksji, emocjonalnych „wykroczeń”... Dlatego też dość szybko z Małgosią postanowiłyśmy, że to właśnie opowiadanie będzie punktem wyjścia jej pracy nad adaptacją, choć nie ulega wątpliwości, że wybitny film Hasa to jeden z bardziej przenikliwych portretów kobiety w polskim kinie. Niektóre sceny stworzone przez Brandysa na potrzeby filmu Hasa (Brandys był scenarzystą filmowej wersji Jak być kochaną) znajdą się w przedstawieniu, inne zaś zostały napisane przez Małgorzatę na potrzeby adaptacji, skonstruowane w oparciu o wątki, które nie miały szansy w pełni wybrzmieć w filmie.

Co najbardziej przykuło Pani uwagę w tej wielowątkowej, retrospektywnej opowieści o losach Felicji?

Motyw podróży wykorzystany przez Brandysa. Autor zamyka bohaterkę w samolocie i wysyła ją w podróż, która jest swego rodzaju gwarancją doświadczenia metafizycznego. W dosłownym i metaforycznym sensie zawiesza Felicję między niebem a ziemią, a to otwiera nas na bardzo wiele perspektyw – perspektywę kosmiczną, perspektywę religijną. Dosyć naturalnie w naszym myśleniu pojawiło się pojęcie bardo wywodzące się z tybetańskiej, buddyjskiej tradycji. Bardo to taka przestrzeń pośrednia – „między-byt”, poczekalnia, czyściec; przestrzeń, do której trafiamy w momencie śmierci. I ta śmierć nie dokonuje się natychmiastowo, lecz trwa. Wraz z kolejnymi etapami przejścia powoli porzucamy starą formę istnienia. Zanim jednak to nastąpi, musimy skonfrontować się z naszymi zjawami. Bohaterka przechodzi więc przez różne fazy umierania. W samolocie zderza się z upiorami przeszłości, najbardziej traumatycznymi zdarzeniami z jej życia naznaczonego nieszczęśliwą miłością do Wiktora, gwałtem dokonanym przez żołnierzy, czy wreszcie domniemaną kolaboracją z niemieckim teatrem. Podróż Felicji, a więc nasz spektakl, to taki rodzaj kosmicznej terapii. Wraz z „grupą rekonstrukcyjną” pamięci, czyli wszystkimi pasażerami tego samolotu próbujemy Felicję wyzwolić, wyleczyć z miłosnej i wojennej traumy – mówiąc językiem współczesnej psychoterapii. Stawiamy pytania: na ile nasze „ja” to zbiornik pamięci, na ile jesteśmy sumą naszych wspomnień, na ile naszą teraźniejszość konstruują nasza przeszłość i wybory, których dokonaliśmy. W jednej z moich ulubionych napisanych przez Małgosię scen pojawia się zdanie: „Czy można się odpamiętać?”

W pamięci bohaterki pojawia się wiele obrazów. Mamy wydarzenia rozgrywające się tu i teraz – w samolocie, teraźniejszość – Felicja jest obecnie znaną aktorką radiową, występującą w popularnej audycji, przywoływane są wydarzenia wojenne, a także wspomnienia związane z jej teatralną kreacją Ofelii.

Próby do JAK BYĆ KOCHANĄ: Jan Frycz, Gabriela Muskała, Adam Szczyszczaj. Fot. Magda HueckelDlatego też mam poczucie, że tak naprawdę pamięć staje się podstawowym tematem naszego przedstawienia. Obcujemy z przestrzenią pamięci Felicji, która, niczym ten kraj, wciąż boryka się ze swoją historią i jej skutkami, jak mówi Nieznajomy: „błądzi w przeszłości zamiast wybiegać w przyszłość”. Bo my przecież – jako naród – wręcz uwielbiamy „grzebać się” w przeszłości. Rozpamiętywać, osądzać i skazywać, podtrzymywać wszystkie te męczeńskie narracje. Dlatego w pewnym momencie stawiamy Felicję przed wyborem – czy w dalszym ciągu  uczestniczyć w opresyjnym mechanizmie pamiętania, który dawno został zawłaszczony przez różne formacje jako instrument władzy, czy nie lepiej zbudować swoje życie na nowo – bez pamięci?

Jak nad pamięcią pracuje się w teatrze?

Skupienie się na pamięci było, myślę, dobrą decyzją. Możemy użyć języka teatralnego – „wejść” do pamięci poprzez ciało, poprzez pracę z formą. Przygotowujemy przedstawienie na scenie przy Wierzbowej i nie sposób nie odnieść się także do jej tradycji – spektakli Jerzego Jarockiego, Jerzego Grzegorzewskiego. Szukamy nie dosłowności, lecz metafory. Jak widać są to nieustanne potyczki z historią, pamięcią – okazuje się, że ta przeszłość jest faktycznie fascynującym zbiorem, od którego nie da się odciąć, ale z którego można nauczyć się inteligentnie korzystać.

A miłość?

Podczas prób cały czas toczymy burzliwe dyskusje na temat tego, czym ona jest. U Hasa to taki kaftan bezpieczeństwa, który pomaga bohaterce nie oszaleć, przetrwać rozpad świata. Natomiast my odwróciliśmy perspektywę, trochę za sprawą Jana Frycza, który gra Wiktora. Zaczęliśmy się zastanawiać, do jakiego stopnia – w imię miłości – możemy zawłaszczyć, posiąść drugiego człowieka. Na ile miłość jest faktycznie siłą zbawczą, a na ile niszczącą; na ile jesteśmy w niej heroiczni, a na ile egoistyczni. Wiktor staje się, w pewnym sensie, więźniem Felicji. Rodzi się konflikt dwóch silnych racji – ona kocha i dla niej sens bycia człowiekiem spełnia się w tej miłości, on chce być wolny.

Z jednej strony mamy dramat indywidualny, a z drugiej – straszliwe doświadczenie wojny, które naznacza całe pokolenie...

Konfrontacja jednostkowego losu człowieka z mechanizmem historii jest bardzo mocno wpisana w twórczość Brandysa. On swoich bohaterów wrzuca w silny kontekst historyczny, polityczny, społeczny i każe im dokonywać wyborów moralnych. Przy myśleniu o niektórych scenach tego przedstawienia miałam na uwadze Popiół i diament. Wiktor to taki swego rodzaju rewers, karykatura postaci Maćka Chełmickiego, gość, któremu zupełnie nie udało się bycie bohaterem. Jak zauważa jedna z postaci Jak być kochaną: „bohaterowie leżą na cmentarzu”. Myślę, że to jest takie bardzo nasze, polskie, nasz polski bohater to tylko i wyłącznie ten, który poległ w służbie ojczyzny. Felicja mówi: „Wszystko to, co nas spotyka, z początku nazywamy życiem, dopiero po pewnym czasie okazuje się, że to jest kraj”. Historia miłości Felicji i Wiktora to historia miłości wybitnie polskiej, straceńczej, skazanej z góry na porażkę, bo nie można się zakochiwać w przeddzień wojny. Bohaterowie są uwikłani w mechanizm historyczny, jego bezwzględność i bezsensowność. Splot miłości i wojny, w którym od samego początku się poruszają, rodzi w nich rodzaj napięcia, jest bardzo silnym doświadczeniem egzystencjalnym.

Jak być kochaną przygotowuje Pani w teatrze, nie sposób więc nie zapytać o wątek nawiązujący do Hamleta.

Dość szybko pojawiła się intuicja, żeby w adaptacji rozwinąć wątek Hamleta, który u Hasa ogranicza się do jednej tylko sceny: próby przerwanej przez nalot bombowy. Jesteśmy pewne z Małgorzatą, że Brandys inspirował się Hamletem i że tytuł Jak być kochaną zaczerpnął ze sceny rozmowy pomiędzy grabarzami: „Kochałem i byłem kochany, / I pewność koiła mnie słodka, / Że czas nie przyniesie odmiany / I żadna mnie krzywda nie spotka”.  Staramy się odpowiedzieć na pytanie, czym mogła być taka próba Hamleta 31 sierpnia 1939 roku.  A jednocześnie bawimy się tymi wszystkimi artefaktami przedwojennego teatru.

Felicję gra Gabriela Muskała. To nie jest pierwsze Pań spotkanie w teatrze.

Trzecie. Pierwszy raz pracowałyśmy razem w łódzkim Teatrze Jaracza przy realizacji Wassy Żelaznowej trzy lata temu. I wówczas między nami zaiskrzyło. Gabrysia jest zupełnie pozbawiona próżności aktorskiej, ma też niesamowitą czułość i uważność w stosunku do partnera, potrafi dotknąć ludzkiej prawdy. Jest między nią a Janem Fryczem szczególny rodzaj chemii aktorskiej. Widzę, że w ich scenach dwójkowych należy przede wszystkim dobrze dookreślić tematy i nie przeszkadzać. I oni zagrają. Bez żadnych naddatków, bez zbędnych pomysłów.
Na zdjęciach: próby do Jak być kochaną Kazimierza Brandysa. Fot. Magda Hueckel
Od góry:
- Jan Frycz (Wiktor), Lena Frankiewicz – reżyserka
- Jan Frycz (Wiktor), Gabriela Muskała (Felicja), Adam Szczyszczaj (Nieznajomy, Peters)
- Gabriela Muskała (Felicja), Adam Szczyszczaj (Nieznajomy, Peters)

Rozmawiała: Monika Mokrzycka-Pokora (materiał własny Teatru; w przypadku publikacji fragmentów prosimy o podanie źródła)

Strona przedstawienia Jak być kochaną
Premiera: 2 lutego 2019, godz. 19:30, Scena przy Wierzbowej im. Jerzego Grzegorzewskiego





 

  • Repertuar czerwiec – październik 2023

    Na trzech scenach Teatru wiele tytułów, w tym Maria Stuart Schillera, Dekalog Kieślowskiego i Piesiewicza oraz Śnieg Przybyszewskiego.

  • Oferty promocyjne

    Bilety dla seniorów i studentów w cenie od 30 do 50 zł w ramach programów TEATR DLA SENIORÓW. TEATR DLA STUDENTÓW / oferty od czerwca do końca października. 

  • „KLASA TN. Pierwszy dzwonek” – finał 2. edycji projektu

    1 czerwca odbyły się pokazy pracy warsztatowej Buty! Pokazy zwieńczyły 2. edycję projektu edukacyjnego „KLASA TN. Pierwszy dzwonek”. 

  • KILKA DZIEWCZYN – pożegnanie z tytułem

    20, 21 i 22 czerwca zagramy ostatnie przedstawienia Kilku dziewczyn Neila LaBute’a w reżyserii Bożeny Suchockiej. Zapraszamy na Scenę Studio!

  • ŚLUB – pożegnanie z tytułem

    13, 14 i 15 października zapraszamy na ostatnie przedstawienia Ślubu Witolda Gombrowicza w interpretacji litewskiego wizjonera teatru, Eimuntasa Nekrošiusa.

  • Program „Klasa w Warszawie. Warszawa z klasą”

    Zapraszamy uczniów warszawskich szkół na spektakle w Teatrze Narodowym w ramach programu „Klasa w Warszawie. Warszawa z klasą”. 

  • Vouchery do Teatru Narodowego

    Długoterminowe vouchery do Teatru Narodowego to doskonały podarunek. Są dostępne online oraz w kasach Teatru. 

  • KOMEDIANT – recenzje po premierze

    Przedstawiamy wybór recenzji i opinii po premierze Komedianta Thomasa Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika.

  • Gra przeciwieństw | premiera KOMEDIANTA

    Przewrotny dramat Bernharda reżyseruje Andrzej Domalik. W roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz, aktor, którego kreacje na teatralnej scenie możemy podziwiać od ponad pięćdziesięciu lat!

  • 80. urodziny Jana Englerta

    Jan Englert, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego, 11 maja obchodzi 80 urodziny! Z okazji jubileuszu życzymy nieustającej wiary w teatr!

  • Tak to już zostanie. Rozmowa z Andrzejem Domalikiem

    „Teatr jest więzieniem, dość beznadziejnym, nie ma co liczyć na złagodzenie kary, tak to już zostanie” – mówi Andrzej Domalik. Pracuje nad Komediantem Bernharda.

  • KOMEDIANT | wideo zapowiedź

    Przed premierą – wideo zapowiedź! Premiera Komedianta Thomasa Bernharda w reżyserii Andrzeja Domalika już 13 maja. W roli tytułowej – Jerzy Radziwiłowicz. 

  • 100. przedstawienie KORDIANA

    Kordian – dramat o trudnych polskich wyborach, polskim niebie i polskim piekle. 26 kwietnia spektakl zagramy po raz setny! Z tej okazji przedstawiamy fotorelację zza kulis. 

  • Jan Frycz – 45-lecie pracy artystycznej

    Jan Frycz obchodzi jubileusz 45-lecia pracy artystycznej. Gratulujemy i życzymy wielu kolejnych aktorskich wyzwań i artystycznych spełnień!

  • Gustaw Holoubek | Wielka Improwizacja

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przedstawiamy Wielką Improwizację w jego wykonaniu. Nagranie pochodzi z premiery Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka.




  • Jan Englert wspomina Gustawa Holoubka

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka Jan Englert wspomina wybitnego aktora – „Gustaw Holoubek jest autorytetem, punktem odniesienia”.  

  • Gustaw Holoubek w Teatrze Narodowym

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przypomnamy ten rozdział jego bogatej biografii artystycznej, który wiązał się z pracą w Teatrze Narodowym. Ma on szczególne miejsce w historii tej sceny.

  • Żegnamy Macieja Prusa

    Z wielkim smutkiem żegnamy Macieja Prusa, jednego z najwybitniejszych twórców polskiego teatru. Artysta zmarł 9 kwietnia w wieku 85 lat.

  • 70. urodziny Sławomiry Łozińskiej!

    8 kwietnia Sławomira Łozińska obchodzi 70. urodziny! W tym roku przypada również 50. rocznica debiutu wybitnej aktorki w Teatrze Narodowym. Życzymy jubilatce radości, satysfakcji i kolejnych wspaniałych ról!

     

  • Aktorki i aktorzy TN z Medalami Gloria Artis

    Małgorzata Kożuchowska, Sławomira Łozińska, Jarosław Gajewski i Arkadiusz Janiczek zostali uhonorowani Medalami Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

  • Międzynarodowy Dzień Teatru 2023

    Wspólne święto nas wszystkich – ludzi teatru i widzów! Z tej okazji dziękujemy wszystkim tym, dla których teatr jest ważnym miejscem spotkań. Bądźmy razem!

  • ALICJI KRAINA CZARÓW – recenzje

    „Wielka imaginacja. Wielka fantazja. Wielka wyobraźnia”, „piękny spektakl” – recenzje po premierze ALICJI KRAINY CZARÓW wg Carrolla w reżyserii Sławomira Narlocha. 

  • Na wyspach pamięci. Rozmowa ze Sławomirem Narlochem

    „To opowieść o pamięci i fascynującej rzeczywistości pełnej zagadek i paradoksów. Tu i teraz – dziś jest czas na Alicji Krainę Czarów” – mówi Sławomir Narloch, reżyser spektaklu. 

  • MUZYKA TO CZAS

    Przedstawiamy muzyczną zapowiedź Alicji Krainy Czarów! W roli Szalonego Kapelusznika – Paweł Paprocki. 

  • Wskazówki zegara | premiera ALICJI...

    Czy można pamiętać do przodu? Odwrócić czas? Zatrzymać wspomnienia? Alicji Kraina Czarów wg Lewisa Carrolla w reżyserii Sławomira Narlocha.

  • Piotr Cieplak z Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya

    Piotr Cieplak został wyróżniony Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya za wybitne osiągnięcia w sztuce reżyserskiej, ze szczególnym uwzględnieniem spektakli realizowanych w Teatrze Narodowym.

  • Jan Englert – jubileusz 45-lecia pracy reżyserskiej

    Jan Englert po raz pierwszy reżyserował w 1978 roku. Jego najnowszą pracą reżyserską jest zrealizowany w Teatrze Narodowym Mizantrop Molière’a. 

  • MIZANTROP – recenzje po premierze

    Po premierze Mizantropa Molière’a w reżyserii Jana Englerta – przedstawiamy wybór recenzji. 

  • Niejednoznaczność | Molière w Narodowym

    Pytania o nasz stosunek do świata i postawę wobec innych, o egoizm i empatię – premiera Mizantropa Molière’a odbyła się 10 grudnia na scenie Studio. 

  • Szlachetność i profity. Rozmowa z Janem Englertem

    „Rozkrok między szlachetnością a interesownością, pychą a skromnością – to jest najciekawsze” – mówi Jan Englert, reżyser Mizantropa

  • KSIĘGI JAKUBOWE – wybór recenzji

    Przedstawiamy fragmenty recenzji, które ukazały się po premierze Ksiąg Jakubowych Olgi Tokarczuk w reżyserii Michała Zadary.

  • My z nich | rozmowa z Michałem Zadarą

    „My, współcześni Polacy, jesteśmy spadkobiercami bardzo różnych tradycji, narodowości, praktyk” – mówi Michał Zadara, reżyser Ksiąg Jakubowych.

  • Dziedzictwo | premiera KSIĄG JAKUBOWYCH

    Nasi przodkowie, tożsamość i przyszłość – Księgi Jakubowe Olgi Tokarczuk w inscenizacji Michała Zadary.

  • DEKALOG – recenzje po premierze

    Przedstawiamy wybór recenzji po premierze Dekalogu Kieślowskiego / Piesiewicza w reżyserii Wojciecha Farugi.  

  • Rozmowa z Wojciechem Farugą o DEKALOGU

    „Wydaje mi się, że rozważania: co jest dobre, co złe, co trzeba, a czego nie wolno, są teraz, kiedy ten świat po raz kolejny nam się wymknął, wyjątkowo ważne” – mówi reżyser Dekalogu.

  • Po pierwsze człowiek | premiera DEKALOGU

    Wojciech Faruga sięgnął po ikoniczne dzieło polskiego filmu, przemyślane na nowo po ponad trzech dekadach. 

  • Warszawska Nagroda Edukacji Kulturalnej

    Z radością informujemy, że zrealizowany przez nas program dla szkół KLASA TN zdobył III nagrodę 13. edycji Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej.

  • Solidarni z Ukrainą | Солідарні з Україною

    Zespół Teatru Narodowego solidaryzuje się z Ukraińcami, walczącymi o niepodległość swojej ojczyzny. 

  • TEATR MÓJ WIDZĘ... – rozmowy z aktorkami i aktorami

    Kinga Ilgner rozmawia z: Anną Seniuk, Małgorzatą Kożuchowską, Gabrielą Muskałą, Janem Englertem, Jerzym Radziwiłowiczem, Marcinem Hycnarem. Partnerem cyklu jest Teatr Narodowy.

  • DEJMEK Raszewskiej z nagrodą PTBT!

    Wydana przez Teatr Narodowy książka Dejmek Magdaleny Raszewskiej otrzymała nagrodę Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych. 

  • Cykl AKTORZY/SENIORZY

    Teatr Narodowy jest partnerem internetowego projektu Leny Frankiewicz, filmowego cyklu, na który składają się rozmowy o teatrze z seniorkami i seniorami zawodu aktorskiego.

  • Cykl POECI POLSCY online #kulturabezbarier

    Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego – artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier.

  • WYKŁADY OTWARTE online (materiały audio)

    Wykłady Teatru Narodowego online dotyczące badań nad twórczością wielkich osobowości polskiej kultury.

  • Przedstawienia Teatru Narodowego online

    Spektakle Teatru Narodowego zrealizowane w Teatrze Telewizji – wybór ze zbiorów Ninateka.pl oraz Vod.TVP. 

  • Teatr Narodowy w Google Cultural Institute

    Wystawę o burzliwych dziejach Narodowej Sceny można oglądać w sieci! Zapraszamy do odwiedzenia Google Cultural Institute.

Korzystając z serwisu internetowego Teatru Narodowego akceptujesz zasady Polityki prywatności oraz wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Plik cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej na temat cookie, kliknij tutaj