Aktualności

„…nie można się zakochiwać w przeddzień wojny”. Rozmowa z Leną Frankiewicz

Reżyserka pracuje nad sceniczną wersją opowiadania Kazimierza Brandysa Jak być kochaną. Premiera przedstawienia na Scenie przy Wierzbowej 2 lutego.
„To historia miłości straceńczej, wybitnie polskiej, bo skazanej z góry na porażkę – mówi Frankiewicz. – Bohaterowie, Felicja i Wiktor, są uwikłani w mechanizm historyczny, jego bezwzględność i bezsensowność. Splot miłości i wojny, w którym od samego początku się poruszają, rodzi w nich rodzaj napięcia, jest bardzo silnym doświadczeniem egzystencjalnym”.

Próby do JAK BYĆ KOCHANĄ: Jan Frycz, Lena Frankiewicz (reżyserka). Fot. Magda HueckelNa podstawie opowiadania Brandysa Jak być kochaną powstał w 1962 roku słynny obraz Hasa. Czy przy tworzeniu scenariusza, którego autorką jest Małgorzata Anna Maciejewska, inspiracją był także film?

Jak najbardziej. Tak się jednak złożyło, że najpierw przeczytałam opowiadanie, które mnie uwiodło zarówno w języku, jak i w bardzo współczesnej konstrukcji opartej na strumieniu świadomości głównej bohaterki. To jest bardzo trafnie i z dużą czułością napisany monolog wewnętrzny Felicji. Poprzez tę szczególną i nieoczywistą strukturę udało się Brandysowi celnie sportretować kobietę, jej wewnętrzną kondycję. Myślę, że każdy z nas ma na swoim koncie taką podróż, podczas której niejako „skanujemy” całe nasze życie, wybory oraz konsekwencje tych wyborów. I odbywa się to właśnie poprzez strumień skojarzeń, nielinearnych wspomnień, refleksji, emocjonalnych „wykroczeń”... Dlatego też dość szybko z Małgosią postanowiłyśmy, że to właśnie opowiadanie będzie punktem wyjścia jej pracy nad adaptacją, choć nie ulega wątpliwości, że wybitny film Hasa to jeden z bardziej przenikliwych portretów kobiety w polskim kinie. Niektóre sceny stworzone przez Brandysa na potrzeby filmu Hasa (Brandys był scenarzystą filmowej wersji Jak być kochaną) znajdą się w przedstawieniu, inne zaś zostały napisane przez Małgorzatę na potrzeby adaptacji, skonstruowane w oparciu o wątki, które nie miały szansy w pełni wybrzmieć w filmie.

Co najbardziej przykuło Pani uwagę w tej wielowątkowej, retrospektywnej opowieści o losach Felicji?

Motyw podróży wykorzystany przez Brandysa. Autor zamyka bohaterkę w samolocie i wysyła ją w podróż, która jest swego rodzaju gwarancją doświadczenia metafizycznego. W dosłownym i metaforycznym sensie zawiesza Felicję między niebem a ziemią, a to otwiera nas na bardzo wiele perspektyw – perspektywę kosmiczną, perspektywę religijną. Dosyć naturalnie w naszym myśleniu pojawiło się pojęcie bardo wywodzące się z tybetańskiej, buddyjskiej tradycji. Bardo to taka przestrzeń pośrednia – „między-byt”, poczekalnia, czyściec; przestrzeń, do której trafiamy w momencie śmierci. I ta śmierć nie dokonuje się natychmiastowo, lecz trwa. Wraz z kolejnymi etapami przejścia powoli porzucamy starą formę istnienia. Zanim jednak to nastąpi, musimy skonfrontować się z naszymi zjawami. Bohaterka przechodzi więc przez różne fazy umierania. W samolocie zderza się z upiorami przeszłości, najbardziej traumatycznymi zdarzeniami z jej życia naznaczonego nieszczęśliwą miłością do Wiktora, gwałtem dokonanym przez żołnierzy, czy wreszcie domniemaną kolaboracją z niemieckim teatrem. Podróż Felicji, a więc nasz spektakl, to taki rodzaj kosmicznej terapii. Wraz z „grupą rekonstrukcyjną” pamięci, czyli wszystkimi pasażerami tego samolotu próbujemy Felicję wyzwolić, wyleczyć z miłosnej i wojennej traumy – mówiąc językiem współczesnej psychoterapii. Stawiamy pytania: na ile nasze „ja” to zbiornik pamięci, na ile jesteśmy sumą naszych wspomnień, na ile naszą teraźniejszość konstruują nasza przeszłość i wybory, których dokonaliśmy. W jednej z moich ulubionych napisanych przez Małgosię scen pojawia się zdanie: „Czy można się odpamiętać?”

W pamięci bohaterki pojawia się wiele obrazów. Mamy wydarzenia rozgrywające się tu i teraz – w samolocie, teraźniejszość – Felicja jest obecnie znaną aktorką radiową, występującą w popularnej audycji, przywoływane są wydarzenia wojenne, a także wspomnienia związane z jej teatralną kreacją Ofelii.

Próby do JAK BYĆ KOCHANĄ: Jan Frycz, Gabriela Muskała, Adam Szczyszczaj. Fot. Magda HueckelDlatego też mam poczucie, że tak naprawdę pamięć staje się podstawowym tematem naszego przedstawienia. Obcujemy z przestrzenią pamięci Felicji, która, niczym ten kraj, wciąż boryka się ze swoją historią i jej skutkami, jak mówi Nieznajomy: „błądzi w przeszłości zamiast wybiegać w przyszłość”. Bo my przecież – jako naród – wręcz uwielbiamy „grzebać się” w przeszłości. Rozpamiętywać, osądzać i skazywać, podtrzymywać wszystkie te męczeńskie narracje. Dlatego w pewnym momencie stawiamy Felicję przed wyborem – czy w dalszym ciągu  uczestniczyć w opresyjnym mechanizmie pamiętania, który dawno został zawłaszczony przez różne formacje jako instrument władzy, czy nie lepiej zbudować swoje życie na nowo – bez pamięci?

Jak nad pamięcią pracuje się w teatrze?

Skupienie się na pamięci było, myślę, dobrą decyzją. Możemy użyć języka teatralnego – „wejść” do pamięci poprzez ciało, poprzez pracę z formą. Przygotowujemy przedstawienie na scenie przy Wierzbowej i nie sposób nie odnieść się także do jej tradycji – spektakli Jerzego Jarockiego, Jerzego Grzegorzewskiego. Szukamy nie dosłowności, lecz metafory. Jak widać są to nieustanne potyczki z historią, pamięcią – okazuje się, że ta przeszłość jest faktycznie fascynującym zbiorem, od którego nie da się odciąć, ale z którego można nauczyć się inteligentnie korzystać.

A miłość?

Podczas prób cały czas toczymy burzliwe dyskusje na temat tego, czym ona jest. U Hasa to taki kaftan bezpieczeństwa, który pomaga bohaterce nie oszaleć, przetrwać rozpad świata. Natomiast my odwróciliśmy perspektywę, trochę za sprawą Jana Frycza, który gra Wiktora. Zaczęliśmy się zastanawiać, do jakiego stopnia – w imię miłości – możemy zawłaszczyć, posiąść drugiego człowieka. Na ile miłość jest faktycznie siłą zbawczą, a na ile niszczącą; na ile jesteśmy w niej heroiczni, a na ile egoistyczni. Wiktor staje się, w pewnym sensie, więźniem Felicji. Rodzi się konflikt dwóch silnych racji – ona kocha i dla niej sens bycia człowiekiem spełnia się w tej miłości, on chce być wolny.

Z jednej strony mamy dramat indywidualny, a z drugiej – straszliwe doświadczenie wojny, które naznacza całe pokolenie...

Konfrontacja jednostkowego losu człowieka z mechanizmem historii jest bardzo mocno wpisana w twórczość Brandysa. On swoich bohaterów wrzuca w silny kontekst historyczny, polityczny, społeczny i każe im dokonywać wyborów moralnych. Przy myśleniu o niektórych scenach tego przedstawienia miałam na uwadze Popiół i diament. Wiktor to taki swego rodzaju rewers, karykatura postaci Maćka Chełmickiego, gość, któremu zupełnie nie udało się bycie bohaterem. Jak zauważa jedna z postaci Jak być kochaną: „bohaterowie leżą na cmentarzu”. Myślę, że to jest takie bardzo nasze, polskie, nasz polski bohater to tylko i wyłącznie ten, który poległ w służbie ojczyzny. Felicja mówi: „Wszystko to, co nas spotyka, z początku nazywamy życiem, dopiero po pewnym czasie okazuje się, że to jest kraj”. Historia miłości Felicji i Wiktora to historia miłości wybitnie polskiej, straceńczej, skazanej z góry na porażkę, bo nie można się zakochiwać w przeddzień wojny. Bohaterowie są uwikłani w mechanizm historyczny, jego bezwzględność i bezsensowność. Splot miłości i wojny, w którym od samego początku się poruszają, rodzi w nich rodzaj napięcia, jest bardzo silnym doświadczeniem egzystencjalnym.

Jak być kochaną przygotowuje Pani w teatrze, nie sposób więc nie zapytać o wątek nawiązujący do Hamleta.

Dość szybko pojawiła się intuicja, żeby w adaptacji rozwinąć wątek Hamleta, który u Hasa ogranicza się do jednej tylko sceny: próby przerwanej przez nalot bombowy. Jesteśmy pewne z Małgorzatą, że Brandys inspirował się Hamletem i że tytuł Jak być kochaną zaczerpnął ze sceny rozmowy pomiędzy grabarzami: „Kochałem i byłem kochany, / I pewność koiła mnie słodka, / Że czas nie przyniesie odmiany / I żadna mnie krzywda nie spotka”.  Staramy się odpowiedzieć na pytanie, czym mogła być taka próba Hamleta 31 sierpnia 1939 roku.  A jednocześnie bawimy się tymi wszystkimi artefaktami przedwojennego teatru.

Felicję gra Gabriela Muskała. To nie jest pierwsze Pań spotkanie w teatrze.

Trzecie. Pierwszy raz pracowałyśmy razem w łódzkim Teatrze Jaracza przy realizacji Wassy Żelaznowej trzy lata temu. I wówczas między nami zaiskrzyło. Gabrysia jest zupełnie pozbawiona próżności aktorskiej, ma też niesamowitą czułość i uważność w stosunku do partnera, potrafi dotknąć ludzkiej prawdy. Jest między nią a Janem Fryczem szczególny rodzaj chemii aktorskiej. Widzę, że w ich scenach dwójkowych należy przede wszystkim dobrze dookreślić tematy i nie przeszkadzać. I oni zagrają. Bez żadnych naddatków, bez zbędnych pomysłów.
Na zdjęciach: próby do Jak być kochaną Kazimierza Brandysa. Fot. Magda Hueckel
Od góry:
- Jan Frycz (Wiktor), Lena Frankiewicz – reżyserka
- Jan Frycz (Wiktor), Gabriela Muskała (Felicja), Adam Szczyszczaj (Nieznajomy, Peters)
- Gabriela Muskała (Felicja), Adam Szczyszczaj (Nieznajomy, Peters)

Rozmawiała: Monika Mokrzycka-Pokora (materiał własny Teatru; w przypadku publikacji fragmentów prosimy o podanie źródła)

Strona przedstawienia Jak być kochaną
Premiera: 2 lutego 2019, godz. 19:30, Scena przy Wierzbowej im. Jerzego Grzegorzewskiego





 

  • W próbach: GRA SNÓW

    Próbujemy! Premiera Gry snów Strindberga w reżyserii Sławomira Narlocha już 13 kwietnia na Scenie przy Wierzbowej. 

  • Repertuar marzec – maj

    W kwietniu zapraszamy na premierę Gry snów Strindberga. Ponadto wśród wielu tytułów – Szekspirowski Król Lear oraz Piknik pod Wiszącą Skałą wg Lindsay.

  • TEATR DLA SENIORÓW I STUDENTÓW

    Bilety promocyjne dla seniorów i studentów w cenie od 30 do 50 zł – wiele propozycji od marca do maja. 

  • Utrudnienia w dojeździe do Teatru | 24 marca

    Uprzejmie informujemy, że w związku z 18. Półmaratonem Warszawskim 24 marca możliwe są utrudnienia w dojeździe i parkowaniu w okolicach Teatru Narodowego.

  • KRÓL LEAR – wybór recenzji po premierze

    Recenzenci i teatralni blogerzy dzielą się opiniami po premierze Króla Leara Shakespeare’a w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego.

  • Ewa Wiśniewska – 60 lat na scenie!

    Ewa Wiśniewska obchodzi jubileusz 60-lecia pracy artystycznej. Wybitna aktorka została uhonorowana Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. Gratulujemy!

  • SONATA JESIENNA – 100 przedstawienie!

    Sonatę jesienną Ingmara Bergmana w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego 7 kwietnia przedstawimy po raz setny.

  • FREDRO na Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych

    Fredrę. Rok Jubileuszowy w reżyserii Jana Englerta pokażemy 18 i 19 kwietnia na Międzynarodowym Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi.

  • Trzytomowa publikacja o Jerzym Grzegorzewskim

    To. Biografia Jerzego Grzegorzewskiego Maryli Zielińskiej oraz album Jerzy Grzegorzewski 1939–2005 pod red. Janusza Górskiego dostępne w księgarni internetowej.

  • TARTUFFE – pożegnanie z tytułem

    Po niemal osiemnastu latach od premiery, pożegnaliśmy spektakl Tartuffe albo Szalbierz Molière’a w reżyserii Jacques’a Lassalle’a. 

  • DUSZYCZKA – wspomnienie

    30 stycznia 2024 minęło 20 lat od premiery Duszyczki Różewicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego. Zapraszamy do obejrzenia filmowego zapisu wspomnień!

  • Vouchery do Teatru Narodowego

    Długoterminowe vouchery do Teatru Narodowego to doskonały podarunek. Są dostępne online oraz w kasach Teatru. 

  • KLASA TN – 3. edycja projektu edukacyjnego

    Spotkania z młodymi ludźmi sprawiają nam mnóstwo radości! Już po raz trzeci zgłębiamy tajniki teatru z uczennicami i uczniami warszawskich szkół.

     

  • SZTUKA ROZMOWY. Podcast Teatru Narodowego

    Jak buduje się artystyczne relacje? Rozmowy z aktorkami i aktorami Teatru Narodowego. Zapraszamy do słuchania!

  • Recenzje po premierze CZEKAJĄC NA GODOTA

    Recenzenci i teatralni blogerzy dzielą się opiniami o spektaklu Czekając na Godota Samuela Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka.

  • CZEKAJĄC NA GODOTA – zwiastun

    Zwiastun Czekając na Godota Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka. Premiera spektaklu odbyła się 9 grudnia na Scenie Studio.

  • Heroizm trwania | premiera CZEKAJĄC NA GODOTA

    Trwanie – uparte i heroiczne. Premiera Czekając na Godota Samuela Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka odbyła się 9 grudnia na Scenie Studio. 

  • Rozmowa z Piotrem Cieplakiem

    „Wszystko, co człowiek może zrobić – złorzecząc, przeklinając, wściekając się, to jednak… czekać” – mówi Piotr Cieplak o pracy nad Czekając na Godota Becketta. 

  • PCHŁA SZACHRAJKA – 10 lat od premiery!

    6 grudnia 2023 mija 10 lat od premiery Pchły Szachrajki Jana Brzechwy w reżyserii Anny Seniuk! Zapraszamy do obejrzenia materiału o tym wyjątkowym, łobuzerskim spektaklu.


  • Księgarnia internetowa

    Publikacje poświęcone dziejom teatru i jego twórcom, w ofercie także torby i saszetki ze zdemontowanych banerów. Zapraszamy do księgarni internetowej!

  • FREDRO. ROK JUBILEUSZOWY – recenzje

    „Niezwykły spektakl, pozornie utrzymany w konwencji próby, stał się zatrzymanym w czasie sądem nad dziełem wybitnego komediopisarza” – recenzje po premierze Fredry w reż. Jana Englerta. 

  • Stawiany na pomnikach i przed sądem

    Fredro. Rok Jubileuszowy w reżyserii Jana Englerta – premiera odbyła się 1 grudnia. W roku 2023 świętowaliśmy 230 rocznicę urodzin komediopisarza.

  • Eimuntas Nekrošius – piąta rocznica śmierci

    20 listopada 2023 roku minęła piąta rocznica śmierci Eimuntasa Nekrošiusa – jednego z najwybitniejszych europejskich twórców teatralnych ostatniego półwiecza.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO – recenzje

    „Znakomity spektakl”, „cały zespół aktorski gra koncertowo” – przedstawiamy recenzje i opinie krytyków oraz teatralnych blogerów o Opowieściach Lasku Wiedeńskiego.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO | zwiastun

    Premiera Opowieści Lasku Wiedeńskiego Ödöna von Horvátha w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej odbyła się 4 listopada na Scenie przy Wierzbowej.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO | premiera

    Cywilizacja na krawędzi, w kryzysie wartości – świat, który nie chce pomyśleć. Dramat von Horvátha w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej. 

  • Martyna Kander nagrodzona za scenografię do ALICJI...

    Martyna Kander otrzymała trzecią nagrodę w Ogólnopolskim Plebiscycie Musicalowych Premier Sezonu 2022/2023 za scenografię do spektaklu Alicji Kraina Czarów

  • Jubileusze dyrekcji Teatru Narodowego

    Jubileusze – 25 lat dyrekcji Krzysztofa Torończyka w odbudowanym Teatrze Narodowym, 20 lat dyrekcji artystycznej Jana Englerta. 

     

  • Wojciech Faruga z Nagrodą im. Konrada Swinarskiego

    Wojciech Faruga za reżyserię Dekalogu został uhonorowany Nagrodą im. Konrada Swinarskiego przyznawaną przez miesięcznik „Teatr”. Serdecznie gratulujemy!

  • Premiery sezonu 2023/2024

    Opowieści Lasku Wiedeńskiego, Czekając na Godota, Król Lear, Gra snów, a także Fredro, widowisko z okazji Roku Jubileuszowego Aleksandra Fredry. 

  • 80. urodziny Jana Englerta

    Jan Englert, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego, 11 maja obchodzi 80 urodziny! Z okazji jubileuszu życzymy nieustającej wiary w teatr!

  • 100. przedstawienie KORDIANA

    Kordian – dramat o trudnych polskich wyborach, polskim niebie i polskim piekle. 26 kwietnia 2023 roku spektakl zagraliśmy po raz setny! Z tej okazji przedstawiamy fotorelację zza kulis. 

  • Jan Frycz – 45-lecie pracy artystycznej

    Jan Frycz obchodzi jubileusz 45-lecia pracy artystycznej. Gratulujemy i życzymy wielu kolejnych aktorskich wyzwań i artystycznych spełnień!

  • Gustaw Holoubek | Wielka Improwizacja

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przedstawiamy Wielką Improwizację w jego wykonaniu. Nagranie pochodzi z premiery Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka.




  • Jan Englert wspomina Gustawa Holoubka

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka Jan Englert wspomina wybitnego aktora – „Gustaw Holoubek jest autorytetem, punktem odniesienia”.  

  • Gustaw Holoubek w Teatrze Narodowym

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przypominamy ten rozdział jego bogatej biografii artystycznej, który wiązał się z pracą w Teatrze Narodowym. 

  • 70. urodziny Sławomiry Łozińskiej!

    8 kwietnia Sławomira Łozińska obchodzi 70. urodziny! W tym roku przypada również 50. rocznica debiutu wybitnej aktorki w Teatrze Narodowym. Życzymy kolejnych wspaniałych ról!

  • Aktorki i aktorzy TN z Medalami Gloria Artis

    Małgorzata Kożuchowska, Sławomira Łozińska, Jarosław Gajewski i Arkadiusz Janiczek zostali uhonorowani Medalami Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

  • Piotr Cieplak z Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya

    Piotr Cieplak został wyróżniony Nagrodą im. Żeleńskiego-Boya za wybitne osiągnięcia w sztuce reżyserskiej, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji w Teatrze Narodowym.

  • Jan Englert – jubileusz 45-lecia pracy reżyserskiej

    Jan Englert po raz pierwszy reżyserował w 1978 roku. Jego najnowszą pracą reżyserską jest zrealizowany w Teatrze Narodowym Mizantrop Molière’a. 

  • Warszawska Nagroda Edukacji Kulturalnej

    Z radością informujemy, że zrealizowany przez nas program dla szkół KLASA TN zdobył III nagrodę 13. edycji Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej.

  • Cykl POECI POLSCY online #kulturabezbarier

    Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego – artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier.

  • Przedstawienia Teatru Narodowego online

    Spektakle Teatru Narodowego zrealizowane w Teatrze Telewizji – wybór ze zbiorów Ninateka.pl oraz Vod.TVP. 

Korzystając z serwisu internetowego Teatru Narodowego akceptujesz zasady Polityki prywatności oraz wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Plik cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej na temat cookie, kliknij tutaj