Aktualności

Między objawieniem a opętaniem. Rozmowa z Wojciechem Farugą

Wojciech Faruga inscenizuje Matkę Joannę od Aniołów→ Jarosława Iwaszkiewicza na podstawie scenariusza filmowego Jerzego Kawalerowicza i Tadeusza Konwickiego. W roli tytułowej – Małgorzata Kożuchowska. Premiera już 5 września na Scenie przy Wierzbowej.
Prace nad spektaklem przerwała pandemia; pierwotnie premiera miała się odbyć 28 marca.

„Najważniejszym tematem jest próba zrozumienia doświadczenia mistycznego – mówi reżyser. – Próbujemy zmierzyć się z faktycznym opętaniem Matki Joanny i zadajemy sobie pytanie: co ono oznacza?”

Iwaszkiewicz w Matce Joannie od Aniołów nawiązuje do opętania sióstr urszulanek z lat trzydziestych XVII wieku we francuskim Loudun. Jednak przenosi wydarzenia do fikcyjnego miasteczka Ludyń, położonego na Smoleńszczyźnie. Kawalerowicz również umieszcza tam akcję swojego słynnego filmu. A co zobaczymy na scenie przy Wierzbowej?

Naszą podstawą jest adaptacja filmowa Kawalerowicza i Konwickiego, rozszerzona o pewne pominięte przez nich fragmenty opowiadania. Spektakl, nad którym pracujemy, i na poziomie tekstu, i na poziomie plastyki, podejmuje dialog z barokiem w jego pełnej skali – od mistycznej ekstazy do obsceniczności. Film Kawalerowicza, który stanowi dla nas punkt wyjścia i ważną inspirację, rozpisuje tę historię na kilka symbolicznych lokacji – to karczma, kościół, klasztor, strych, stos. Przestrzeń, do której zaprosimy widzów, to przestrzeń będąca czymś pomiędzy spalonym kościołem a stosem. Jest dość abstrakcyjna, nie odwzorowuje XVII-wiecznego Ludynia, lecz stara się współtworzyć sensy tej opowieści, stwarzać dostęp do świata emocji bohaterów. Z autorem kostiumów Konradem Parolem zdecydowaliśmy się na kostium, który do baroku nawiązuje, przetwarza współcześnie pewne elementy i struktury charakterystyczne dla mody tego okresu, natomiast nie jest to kostium rekonstrukcyjny. Ważna jest również inspiracja barokiem, która realizuje się na poziomie słowa.

Do scenariusza, wraz z dramaturżką Julią Holewińską, włączyliście inne teksty...

Pojawią się między innymi wiersze Johna Donne’a oraz Jana Andrzeja Morsztyna i innych polskich poetów tego okresu. Sięgnęliśmy do wyuzdanej poezji barokowej, korespondującej z obecnym w opowiadaniu wątkiem karczmy. W czasie pracy okazało się, że to niezwykle pojemny materiał, który, wbrew pozorom, stał się punktem wyjścia do scen bardzo subtelnych. 
Jednak podstawą spektaklu jest niezmiennie Iwaszkiewicz. Zwracaliśmy uwagę nie tylko na to, co Iwaszkiewicz przyjął z toposu opętania w Loudun, ale także na to, czym go obdarzył. Istotny jest moment powstania utworu. Iwaszkiewicz pisał Matkę Joannę… w ogarniętej wojną Polsce. Wydaje mi się, że siła tego opowiadania tkwi w tym, że autor odnosił się do rzeczywistości wokół niego, a poprzez ten tak naprawdę nieistniejący XVII-wieczny Ludyń stworzył parabolę. W naszym scenariuszu dopisaliśmy też epilog zgodny z prawdą historyczną. Matka Joanna z Loudun po tych wszystkich wydarzeniach tak naprawdę funkcjonowała jako święta; jej habit z plamami oleju św. Józefa uzdrawiał. Po diabelskim epizodzie jej życia mamy więc epizod anielski czy też epizod świętości.

W przedstawieniu pojawią się także fragmenty tekstów św. Katarzyny ze Sieny – ona do końca życia nie wiedziała, czy wizje, których doświadczała, pochodziły od Boga czy od szatana. Podobny wypadek potwierdził ksiądz egzorcysta, z którym spotkaliśmy się w czasie naszej pracy. Opowiedział nam o pewnym zdarzeniu ze swojego życia – do dzisiaj nie wie, kto był sprawcą tego doświadczenia.

Próby do MATKI JOANNY OD ANIOŁÓW: Małgorzata Kożuchowska (Joanna), Karol Pocheć (Suryn). Fot. Magda HueckelOpętanie, objawienie – jaka jest między nimi granica?

W kulturze europejskiej napięcie między świętością a opętaniem stanowi rodzaj sprzężenia zwrotnego. Na przykład jedną z podstawowych cech opętania jest zdolność mówienia językami, których osoba opętana nie ma szansy znać, ale mówienie językami jest też darem Ducha Świętego. Podobne symptomy mogą świadczyć czasami o świętości, a czasami o opętaniu. Nasza Matka Joanna… właśnie na tych napięciach jest zbudowana. W przedstawieniu próbujemy zrozumieć, czym jest świętość, czym jest opętanie i staramy się – co w tej pracy jest jednak dość trudne – nie relatywizować jednego i drugiego. Nie chcemy redukować doświadczenia mistycznego i opisywać go za pomocą terminów zaczerpniętych z psychoanalizy albo z psychiatrii. Próbujemy zmierzyć się z faktycznym opętaniem Matki Joanny i zadajemy sobie pytanie: co ono oznacza? Nie jest to łatwe. 

Co jest więc kluczowe dla inscenizacji Matki Joanny od Aniołów?

Najważniejszym tematem jest próba zrozumienia doświadczenia mistycznego. Z drugiej strony podstawową tkankę tekstu stanowi pytanie o źródła zła w człowieku i w świecie. Pojawiają się tam zresztą bardzo heretyckie odpowiedzi. Jeżeli przypomnimy sobie, w jakim momencie Iwaszkiewicz pisał Matkę Joannę…, to pytania o obecność Boga w świecie i o przyzwolenie na taki poziom zła, są oczywiście kwestiami konstytuującymi to opowiadanie. W tym kontekście ciekawie prezentuje się postać egzorcysty Matki Joanny, księdza Suryna (Karol Pocheć). Z jednej strony walczy on z szatanem, z drugiej – ma poczucie, że element diabelski jest również w nim samym.

Wiadomości o opętaniu rozgrzewają postronnych, publiczne egzorcyzmy stają się sensacją. Mieszkańcy i przyjezdni spotykają się w karczmie.  

Karczma staje się poczekalnią. Ludzie czekają, aż wydarzy się cud, aż wydarzy się coś niezwykłego, co zmieni ich życie lub nada mu sens. Złożona, wieloelementowa scena publicznych egzorcyzmów jest chyba najtrudniejszą sceną spektaklu. Wydaje mi się, że to, co wymyśliliśmy, w odmienny i rozszerzający sposób definiuje i tych ludzi, i znaczenie opętania, i opętanie Matki Joanny. 

Matka Joanna mówi: „Najstraszniejszą rzeczą jest, że mam upodobanie w szatanie. Jeżeli nie można być świętą, to lepiej już być potępioną”. Czy to będzie także przedstawienie o pysze?

W utworze Iwaszkiewicza często mamy do czynienia z narracją polegającą na tym, że ktoś opowiada – i w dodatku wartościując – o innych osobach albo wydarzeniach. Na przykład w wielu fragmentach opętanie jest mocno seksualizowane, jak również seksualizowane są zakonnice. Jeśli jakieś postaci mówią w ten sposób, to my w naszej pracy zadajemy sobie pytanie, dlaczego tak mówią i czy jest możliwe, że kłamią. Temat pychy pojawia się bardzo często w rozmowach Joanny z księdzem Surynem. Ona jest szalenie odważna (lub odważny jest demon, który przez nią przemawia…); jest osobą, która nie ma oporów przeciwko dokonywaniu wszelkiego rodzaju przekroczeń, które oczywiście nazywane są pychą. Jednak kiedy z Małgosią Kożuchowską rozmawiamy o tym, czym jest droga Matki Joanny, to dochodzimy do wniosku, że polega ona na uświadomieniu sobie, kim jestem i czego chcę. Na rozpoczęciu wyrażania siebie. Tym jest jej ostatni monolog.

Próby do MATKI JOANNY OD ANIOŁÓW: Karol Pocheć (Suryn), Krystian Łysoń – ruch sceniczny, Małgorzata Kożuchowska (Joanna), Wojciech Faruga – reżyseria,  Julia Holewińska – dramaturgia. Fot. Magda HueckelPolega także na poszukiwaniu wolności?

Tak. U Iwaszkiewicza jedna z zakonnic śpiewa o tym, że poszła do klasztoru, żeby mąż jej nie bił. W paradoksalny sposób klasztor i opętanie są dla zakonnic przestrzenią wolności. One w tej sformalizowanej instytucji potrafią ją odnaleźć. My, szukając protoplastek Matki Joanny, odwołujemy się do biografii średniowiecznych i barokowych mistyczek. W tamtych epokach mistyka kobieca bardzo się intensyfikuje. Na przykład Hildegarda z Bingen jest dzisiaj jedną z bardziej rozpoznawalnych kobiecych kompozytorek; w tamtym czasie powołanie mistyczne było zresztą jedynym sposobem, żeby kobieta mogła pisać.

A jakie były początki, jakie refleksje towarzyszyły Panu, kiedy zaczął Pan myśleć o inscenizowaniu Matki Joanny…?

Od samego początku miałem poczucie, że wszystkie zbyt łatwe odniesienia do współczesności nie służą temu utworowi. Opowiadamy naszą autorską, naszą – w rozumieniu wszystkich realizatorów i aktorów – historię. Mówię tak, bo wierzę w taki model pracy, kiedy stajemy w opowieści wspólnie. Nie jesteśmy w tej pracy jedyni. Jest to trzecia inscenizacja Matki Joanny… w Warszawie, a my mamy tę szczęśliwą bądź nieszczęśliwą sytuację, że dajemy ostatnią premierę tego tytułu w stolicy. Spektakl powinien być bliski prozy Iwaszkiewicza, dla mnie zawsze bardzo ważne jest odczytanie strategii artystycznej autora. Siłą Iwaszkiewicza jest to, że wpisuje w opowiadanie wieloznaczność. Nie narzuca znaczeń i sensów, lecz je otwiera.

Na zdjęciach: próby do Matki Joanny od Aniołów Jarosława Iwaszkiewicza 
Od góry: 
Krystian Łysoń – ruch sceniczny; Wojciech Faruga – reżyseria, scenografia, światło; Julia Holewińska – dramaturgia; Teoniki Rożynek – muzyka; Adam Szczyszczaj (Egzorcysta, Chrząszczewski). Fot. Zbigniew Lisiecki / Teatr Narodowy
– Małgorzata Kożuchowska (Joanna), Karol Pocheć (Suryn). Fot. Magda Hueckel
– Karol Pocheć (Suryn), Krystian Łysoń – ruch sceniczny, Małgorzata Kożuchowska (Joanna), Wojciech Faruga – reżyseria, Julia Holewińska – dramaturgia. Fot. Magda Hueckel

Rozmawiała: Monika Mokrzycka-Pokora (materiał własny Teatru; w przypadku publikacji fragmentów prosimy o podanie źródła) 


Strona przedstawienia Matka Joanna od Aniołów → 

premiera: 5 września 2020, godz. 19:00, Scena przy Wierzbowej im. Jerzego Grzegorzewskiego

  • W próbach: GRA SNÓW

    Próbujemy! Premiera Gry snów Strindberga w reżyserii Sławomira Narlocha już 13 kwietnia na Scenie przy Wierzbowej. 

  • Repertuar marzec – maj

    W kwietniu zapraszamy na premierę Gry snów Strindberga. Ponadto wśród wielu tytułów – Szekspirowski Król Lear oraz Piknik pod Wiszącą Skałą wg Lindsay.

  • TEATR DLA SENIORÓW I STUDENTÓW

    Bilety promocyjne dla seniorów i studentów w cenie od 30 do 50 zł – wiele propozycji od marca do maja. 

  • Utrudnienia w dojeździe do Teatru | 24 marca

    Uprzejmie informujemy, że w związku z 18. Półmaratonem Warszawskim 24 marca możliwe są utrudnienia w dojeździe i parkowaniu w okolicach Teatru Narodowego.

  • KRÓL LEAR – wybór recenzji po premierze

    Recenzenci i teatralni blogerzy dzielą się opiniami po premierze Króla Leara Shakespeare’a w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego.

  • Ewa Wiśniewska – 60 lat na scenie!

    Ewa Wiśniewska obchodzi jubileusz 60-lecia pracy artystycznej. Wybitna aktorka została uhonorowana Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. Gratulujemy!

  • SONATA JESIENNA – 100 przedstawienie!

    Sonatę jesienną Ingmara Bergmana w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego 7 kwietnia przedstawimy po raz setny.

  • FREDRO na Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych

    Fredrę. Rok Jubileuszowy w reżyserii Jana Englerta pokażemy 18 i 19 kwietnia na Międzynarodowym Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych w Łodzi.

  • Trzytomowa publikacja o Jerzym Grzegorzewskim

    To. Biografia Jerzego Grzegorzewskiego Maryli Zielińskiej oraz album Jerzy Grzegorzewski 1939–2005 pod red. Janusza Górskiego dostępne w księgarni internetowej.

  • TARTUFFE – pożegnanie z tytułem

    Po niemal osiemnastu latach od premiery, pożegnaliśmy spektakl Tartuffe albo Szalbierz Molière’a w reżyserii Jacques’a Lassalle’a. 

  • DUSZYCZKA – wspomnienie

    30 stycznia 2024 minęło 20 lat od premiery Duszyczki Różewicza w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego. Zapraszamy do obejrzenia filmowego zapisu wspomnień!

  • Vouchery do Teatru Narodowego

    Długoterminowe vouchery do Teatru Narodowego to doskonały podarunek. Są dostępne online oraz w kasach Teatru. 

  • KLASA TN – 3. edycja projektu edukacyjnego

    Spotkania z młodymi ludźmi sprawiają nam mnóstwo radości! Już po raz trzeci zgłębiamy tajniki teatru z uczennicami i uczniami warszawskich szkół.

     

  • SZTUKA ROZMOWY. Podcast Teatru Narodowego

    Jak buduje się artystyczne relacje? Rozmowy z aktorkami i aktorami Teatru Narodowego. Zapraszamy do słuchania!

  • Recenzje po premierze CZEKAJĄC NA GODOTA

    Recenzenci i teatralni blogerzy dzielą się opiniami o spektaklu Czekając na Godota Samuela Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka.

  • CZEKAJĄC NA GODOTA – zwiastun

    Zwiastun Czekając na Godota Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka. Premiera spektaklu odbyła się 9 grudnia na Scenie Studio.

  • Heroizm trwania | premiera CZEKAJĄC NA GODOTA

    Trwanie – uparte i heroiczne. Premiera Czekając na Godota Samuela Becketta w reżyserii Piotra Cieplaka odbyła się 9 grudnia na Scenie Studio. 

  • Rozmowa z Piotrem Cieplakiem

    „Wszystko, co człowiek może zrobić – złorzecząc, przeklinając, wściekając się, to jednak… czekać” – mówi Piotr Cieplak o pracy nad Czekając na Godota Becketta. 

  • PCHŁA SZACHRAJKA – 10 lat od premiery!

    6 grudnia 2023 mija 10 lat od premiery Pchły Szachrajki Jana Brzechwy w reżyserii Anny Seniuk! Zapraszamy do obejrzenia materiału o tym wyjątkowym, łobuzerskim spektaklu.


  • Księgarnia internetowa

    Publikacje poświęcone dziejom teatru i jego twórcom, w ofercie także torby i saszetki ze zdemontowanych banerów. Zapraszamy do księgarni internetowej!

  • FREDRO. ROK JUBILEUSZOWY – recenzje

    „Niezwykły spektakl, pozornie utrzymany w konwencji próby, stał się zatrzymanym w czasie sądem nad dziełem wybitnego komediopisarza” – recenzje po premierze Fredry w reż. Jana Englerta. 

  • Stawiany na pomnikach i przed sądem

    Fredro. Rok Jubileuszowy w reżyserii Jana Englerta – premiera odbyła się 1 grudnia. W roku 2023 świętowaliśmy 230 rocznicę urodzin komediopisarza.

  • Eimuntas Nekrošius – piąta rocznica śmierci

    20 listopada 2023 roku minęła piąta rocznica śmierci Eimuntasa Nekrošiusa – jednego z najwybitniejszych europejskich twórców teatralnych ostatniego półwiecza.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO – recenzje

    „Znakomity spektakl”, „cały zespół aktorski gra koncertowo” – przedstawiamy recenzje i opinie krytyków oraz teatralnych blogerów o Opowieściach Lasku Wiedeńskiego.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO | zwiastun

    Premiera Opowieści Lasku Wiedeńskiego Ödöna von Horvátha w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej odbyła się 4 listopada na Scenie przy Wierzbowej.

  • OPOWIEŚCI LASKU WIEDEŃSKIEGO | premiera

    Cywilizacja na krawędzi, w kryzysie wartości – świat, który nie chce pomyśleć. Dramat von Horvátha w reżyserii Małgorzaty Bogajewskiej. 

  • Martyna Kander nagrodzona za scenografię do ALICJI...

    Martyna Kander otrzymała trzecią nagrodę w Ogólnopolskim Plebiscycie Musicalowych Premier Sezonu 2022/2023 za scenografię do spektaklu Alicji Kraina Czarów

  • Jubileusze dyrekcji Teatru Narodowego

    Jubileusze – 25 lat dyrekcji Krzysztofa Torończyka w odbudowanym Teatrze Narodowym, 20 lat dyrekcji artystycznej Jana Englerta. 

     

  • Wojciech Faruga z Nagrodą im. Konrada Swinarskiego

    Wojciech Faruga za reżyserię Dekalogu został uhonorowany Nagrodą im. Konrada Swinarskiego przyznawaną przez miesięcznik „Teatr”. Serdecznie gratulujemy!

  • Premiery sezonu 2023/2024

    Opowieści Lasku Wiedeńskiego, Czekając na Godota, Król Lear, Gra snów, a także Fredro, widowisko z okazji Roku Jubileuszowego Aleksandra Fredry. 

  • 80. urodziny Jana Englerta

    Jan Englert, dyrektor artystyczny Teatru Narodowego, 11 maja obchodzi 80 urodziny! Z okazji jubileuszu życzymy nieustającej wiary w teatr!

  • 100. przedstawienie KORDIANA

    Kordian – dramat o trudnych polskich wyborach, polskim niebie i polskim piekle. 26 kwietnia 2023 roku spektakl zagraliśmy po raz setny! Z tej okazji przedstawiamy fotorelację zza kulis. 

  • Jan Frycz – 45-lecie pracy artystycznej

    Jan Frycz obchodzi jubileusz 45-lecia pracy artystycznej. Gratulujemy i życzymy wielu kolejnych aktorskich wyzwań i artystycznych spełnień!

  • Gustaw Holoubek | Wielka Improwizacja

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przedstawiamy Wielką Improwizację w jego wykonaniu. Nagranie pochodzi z premiery Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka.




  • Jan Englert wspomina Gustawa Holoubka

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka Jan Englert wspomina wybitnego aktora – „Gustaw Holoubek jest autorytetem, punktem odniesienia”.  

  • Gustaw Holoubek w Teatrze Narodowym

    W setną rocznicę urodzin Gustawa Holoubka przypominamy ten rozdział jego bogatej biografii artystycznej, który wiązał się z pracą w Teatrze Narodowym. 

  • 70. urodziny Sławomiry Łozińskiej!

    8 kwietnia Sławomira Łozińska obchodzi 70. urodziny! W tym roku przypada również 50. rocznica debiutu wybitnej aktorki w Teatrze Narodowym. Życzymy kolejnych wspaniałych ról!

  • Aktorki i aktorzy TN z Medalami Gloria Artis

    Małgorzata Kożuchowska, Sławomira Łozińska, Jarosław Gajewski i Arkadiusz Janiczek zostali uhonorowani Medalami Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

  • Piotr Cieplak z Nagrodą im. Tadeusza Żeleńskiego-Boya

    Piotr Cieplak został wyróżniony Nagrodą im. Żeleńskiego-Boya za wybitne osiągnięcia w sztuce reżyserskiej, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji w Teatrze Narodowym.

  • Jan Englert – jubileusz 45-lecia pracy reżyserskiej

    Jan Englert po raz pierwszy reżyserował w 1978 roku. Jego najnowszą pracą reżyserską jest zrealizowany w Teatrze Narodowym Mizantrop Molière’a. 

  • Warszawska Nagroda Edukacji Kulturalnej

    Z radością informujemy, że zrealizowany przez nas program dla szkół KLASA TN zdobył III nagrodę 13. edycji Warszawskiej Nagrody Edukacji Kulturalnej.

  • Cykl POECI POLSCY online #kulturabezbarier

    Polska poezja w interpretacji Aktorów Teatru Narodowego – artystyczno-edukacyjny cykl POECI POLSCY #kulturabezbarier.

  • Przedstawienia Teatru Narodowego online

    Spektakle Teatru Narodowego zrealizowane w Teatrze Telewizji – wybór ze zbiorów Ninateka.pl oraz Vod.TVP. 

Korzystając z serwisu internetowego Teatru Narodowego akceptujesz zasady Polityki prywatności oraz wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Plik cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej na temat cookie, kliknij tutaj